Government Yojana: दुग्धव्यवसाय करणार आहात? सरकारच्या ‘या’ 4 योजना तुमच्यासाठी उपयुक्त

Government Yojana:- भारतातील दुग्धव्यवसायाचा विकास करण्यासाठी केंद्र सरकारने विविध योजना राबवल्या आहेत, ज्यामुळे जनावरांच्या उत्पादनक्षमतेत वाढ होऊन दूध उत्पादनात मोठी भर पडत आहे. देशात सुमारे ३० कोटी जनावरे असून त्यापैकी केवळ १० कोटी जनावरे दूध उत्पादक आहेत. तरीसुद्धा, भारत हा जगातील सर्वाधिक दूध उत्पादक देश आहे.

उर्वरित २० कोटी जनावरे वेळेवर अधिक दूध देऊ लागल्यास देशाचे दूध उत्पादन अनेक पटींनी वाढू शकते. यासाठी केंद्र सरकारने राष्ट्रीय गोकुळ मिशन अंतर्गत चार महत्त्वाच्या योजना सुरू केल्या आहेत. या योजनांमध्ये कृत्रिम गर्भाधान (AI) आणि लिंग वर्गीकरण वीर्य योजना अतिशय महत्त्वाच्या आहेत. या योजनांचा उद्देश आहे जनावरांची गुणवत्ता सुधारणे,उत्पादनक्षमता वाढवणे आणि पशुपालकांना आर्थिक लाभ मिळवून देणे हा होय.

महत्त्वाच्या सरकारी योजना

कृत्रिम गर्भाधान (AI) योजना

जनावरांची प्रजनन क्षमता वाढवण्यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे. या योजनेत पशुपालक गायी व म्हशींचे बीजारोपण करण्यासाठी बैलाच्या वीर्याचा वापर करतात. पूर्वी ही सेवा मर्यादित होती, मात्र आता AI तंत्रज्ञ थेट पशुपालकांच्या घरी जाऊन सेवा पुरवत आहेत.

सरकारने वीर्य केंद्रांचा विस्तार करून वीर्य उत्पादनाची गुणवत्ता वाढवण्यावर भर दिला आहे. पशुसंवर्धन आणि दुग्धव्यवसाय विभागाने वीर्य उत्पादनासाठी किमान मानक प्रोटोकॉल तयार केला आहे. याशिवाय, केंद्रीय देखरेख युनिट (CMU) स्थापन करून वीर्य केंद्रांचे मूल्यांकन आणि दर्जानुसार वर्गीकरण केले जात आहे.

लिंग वर्गीकरण वीर्य योजना

ही देखील अत्यंत महत्त्वाची असून तिचा उद्देश मादी वासरे निर्माण करणे आहे, जे दूध उत्पादनासाठी उपयुक्त ठरतात. आधी ही प्रक्रिया महागडी होती, मात्र सरकारने गुजरात, मध्य प्रदेश, तामिळनाडू, उत्तराखंड आणि उत्तर प्रदेश येथील पाच सरकारी वीर्य केंद्रांमध्ये लिंग वर्गीकृत वीर्य उत्पादन सुरू केले आहे.

यासोबतच, तीन खाजगी कंपन्याही लिंग वर्गीकरण वीर्याचे उत्पादन करत आहेत. आतापर्यंत उच्च अनुवांशिक गुणवत्तेच्या बैलांपासून १.१७ कोटी लिंग वर्गीकृत वीर्य डोस तयार करण्यात आले आहेत. सरकार हे वीर्य स्वस्तात उपलब्ध करून देत असल्यामुळे पशुपालकांना मोठा फायदा होत आहे.

पीटी (Progeny Testing) बैल योजना

या अंतर्गत सरकार स्थानिक आणि उच्च अनुवांशिक गुणवत्तेचे बैल तयार करत आहे. यासाठी संतती चाचणी आणि वंशावळ निवड कार्यक्रम राबवला जात आहे. गीर आणि साहिवाल या देशी गायींच्या जाती तसेच मुर्रा आणि मेहसाणा या म्हशींच्या जातींची संतती चाचणी केली जात आहे. वंशावळ निवडीसाठी राठी, थारपारकर, हरियाणा, कांकरेज या गायींच्या जाती व जाफराबादी, नीली रवी, पंढरपुरी आणि बन्नी या म्हशींच्या जातींचा समावेश करण्यात आला आहे. या कार्यक्रमांमुळे उच्च दर्जाचे बैल तयार होऊन दूध उत्पादनक्षमतेत वाढ होते.

इन-व्हिट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) तंत्रज्ञान

या तंत्रज्ञानाचा वापर करून देशी जनावरांच्या सर्वोत्तम जातींना प्रोत्साहन देण्यासाठी सरकारने २२ IVF प्रयोगशाळा उभारल्या आहेत. पंजाबमध्ये पटियाला आणि लुधियाना येथे दोन नवीन IVF प्रयोगशाळा कार्यान्वित करण्यात आल्या आहेत. या प्रयोगशाळांमधून स्थानिक जातींच्या सुधारित प्रजननासाठी प्रयत्न केले जात आहेत, ज्यामुळे दूध उत्पादन वाढण्यास मदत होते.

जीनोमिक निवड कार्यक्रम

याशिवाय, जीनोमिक निवड कार्यक्रम अंतर्गत उच्च अनुवांशिक गुणवत्तेची जनावरे ओळखून त्यांची निवड केली जात आहे. सरकारने यासाठी एकात्मिक जीनोमिक चिप्स विकसित केल्या आहेत. गाऊ चिप देशी गायींसाठी तर महिषा चिप म्हशींसाठी तयार करण्यात आली आहे. या आधुनिक तंत्रज्ञानामुळे जनावरांच्या आनुवंशिक सुधारणांना गती मिळत आहे. एकूणच, या योजनांमुळे देशातील दुग्धव्यवसायाचा विकास होत असून पशुपालकांना अधिक उत्पादनक्षम आणि फायदेशीर व्यवसायासाठी प्रोत्साहन दिले जात आहे.