Type Of Cheque: बँकेतून पैसे काढायचे? कोणता चेक सुरक्षित आहे? चेकचे 9 आश्चर्यकारक प्रकार

Type Of Cheque:- सध्याच्या डिजिटल युगात ऑनलाइन व्यवहारांचे प्रमाण वाढले असले तरी मोठ्या रकमेच्या देवाणघेवाणीसाठी अजूनही धनादेश म्हणजेच चेकचा वापर मोठ्या प्रमाणावर केला जातो. चेकच्या मदतीने पैसे हस्तांतरित करणे सुरक्षित आणि सोपे मानले जाते. मात्र, बहुतेक लोकांना फक्त "बेअरर" आणि "क्रॉस्ड" या दोन प्रकारांबद्दल माहिती असते, पण प्रत्यक्षात चेकचे एकूण नऊ प्रकार असतात. हे प्रकार आणि त्यांचे वैशिष्ट्ये समजून घेणे महत्त्वाचे आहे कारण त्यानुसार व्यवहार सुरक्षित आणि सोयीस्कर होतात.

चेकचे महत्त्वाचे नऊ प्रकार

बेअरर चेक (Bearer Cheque)

हा असा चेक आहे ज्यावर ज्या व्यक्तीचे नाव लिहिले आहे, तो कोणताही व्यक्ती बँकेत जाऊन रोकड स्वरूपात पैसे काढू शकतो. हा चेक हस्तांतरणीय असल्यामुळे, कोणालाही दिला तरीही तो वटता येतो. मात्र, हा चेक हरवल्यास ज्याच्या हाती पडेल तोही बँकेतून पैसे काढू शकतो कारण बँक यामध्ये फारशी शहानिशा करत नाही. त्यामुळे हा चेक तुलनेने असुरक्षित मानला जातो.

ऑर्डर चेक (Order Cheque)

ऑर्डर चेक हा फक्त त्या व्यक्तीलाच दिला जातो ज्याचे नाव धनादेशावर लिहिलेले असते. या चेकवर "Or Bearer" हा शब्द काटलेला असतो. हा चेक वटवण्याआधी बँक त्या व्यक्तीची ओळख पटवते आणि त्यानंतरच पैसे देते. त्यामुळे हा चेक सुरक्षित मानला जातो. याला "Payable to Order" चेक असेही म्हणतात.

क्रॉस्ड चेक (Crossed Cheque)

क्रॉस्ड चेक हा सर्वात सुरक्षित प्रकार आहे. या चेकच्या वरच्या डाव्या कोपऱ्यात दोन समांतर रेषा असतात. यामुळे हा चेक फक्त संबंधित व्यक्तीच्या बँक खात्यातच जमा केला जातो आणि नकद स्वरूपात पैसे काढता येत नाहीत. त्यामुळे हा चेक सुरक्षिततेच्या दृष्टीने सर्वाधिक विश्वासार्ह मानला जातो.

ओपन चेक (Open Cheque)

याला अनक्रॉस्ड चेक असेही म्हणतात. हा चेक बेअरर चेकसारखा असतो आणि कोणतीही व्यक्ती बँकेत जाऊन याची रक्कम वटवू शकते. जर हा चेक हरवला तर ज्याच्या हाती पडेल तो व्यक्ती सहजपणे पैसे काढू शकतो. त्यामुळे हा चेक तुलनेने असुरक्षित मानला जातो.

पोस्ट डेटेड चेक (Post-Dated Cheque)

हा असा चेक आहे ज्यावर भविष्यातील तारीख लिहिलेली असते. हा चेक त्वरित वटवता येत नाही. बँक फक्त चेकवर लिहिलेल्या तारखेनंतरच हा चेक स्वीकारते. भविष्यातील काही आर्थिक व्यवहार सुरक्षित करण्यासाठी याचा वापर केला जातो.

स्टेल चेक (Stale Cheque)

स्टेल चेक म्हणजे कालबाह्य चेक. चेकवर लिहिलेल्या तारखेपासून तीन महिन्यांनंतर तो चेक वैध राहत नाही. पूर्वी ही मुदत सहा महिने होती, परंतु आता ती तीन महिने करण्यात आली आहे. हा चेक वटवण्याचा प्रयत्न केल्यास बँक तो स्वीकारत नाही.

ट्रॅव्हलर चेक (Traveller Cheque)

प्रवासादरम्यान मोठ्या प्रमाणात रोख रक्कम बाळगण्याऐवजी ट्रॅव्हलर चेक वापरला जातो. हा चेक कोअर बँकिंग सुविधेमुळे देशभरात कोणत्याही शाखेतून पैसे काढण्यासाठी वापरला जाऊ शकतो. हा चेक कोणत्याही ठराविक कालमर्यादेत येत नाही, त्यामुळे तो केव्हाही वापरण्यासाठी उपयुक्त असतो.

सेल्फ चेक (Self Cheque)

जेव्हा चेक लिहिणारी व्यक्ती स्वतःसाठी पैसे काढते, तेव्हा तो सेल्फ चेक असतो. चेकवरील "Pay" च्या जागी "Self" असे लिहिले जाते. हा चेक सुरक्षित मानला जातो कारण तो फक्त खातेदारच वटवू शकतो आणि बँक त्याआधी ओळख पडताळून पाहते.

बँकर्स चेक (Banker's Cheque)

बँकर्स चेक बँक स्वतः जारी करते आणि तो फक्त ठराविक व्यक्तीला किंवा संस्थेला देण्यासाठी वापरला जातो. हा एक प्रकारचा डिमांड ड्राफ्ट (DD) आहे. मोठ्या रकमेचे सुरक्षित आणि हमखास पेमेंट करण्यासाठी याचा वापर केला जातो.

हे नऊ प्रकारचे चेक आपल्या गरजेनुसार निवडता येतात. व्यवहार करताना योग्य प्रकारचा चेक वापरल्यास आर्थिक व्यवहार अधिक सुरक्षित आणि सोपे होतात.