Goat Species: कमी खर्चात शेळीपालनातून जास्त नफा मिळवा… दूध आणि मांस उत्पादनासाठी पाळा ‘या’ विदेशी शेळ्या

Goat Rearing:- देशातील ग्रामीण भागात शेळीपालन हा झपाट्याने वाढणारा व्यवसाय आहे. विशेषतः भूमिहीन, लहान आणि सीमांत शेतकरी कुटुंबांसाठी शेळीपालन हा चांगला उत्पन्नाचा स्रोत ठरत आहे. सरकारदेखील या व्यवसायाला प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध योजना राबवते.ज्यामुळे अनेक शेतकरी शेतीसोबतच शेळीपालनाचा व्यवसाय करत आहेत.

पारंपरिक भारतीय शेळ्यांच्या जातींबरोबरच, आता अनेक शेतकरी विदेशी शेळींच्या जातींचे पालन मोठ्या प्रमाणावर करत आहेत. या परदेशी जाती अधिक दूध देणाऱ्या आणि मांस उत्पादनासाठी उपयुक्त असल्याने, त्यांच्यापासून अधिक नफा मिळतो.

विदेशी शेळ्यांचे दूध उत्पादन स्थानिक गायींइतकेच असल्याने त्यांना दुग्ध व्यवसायासाठी मोठी मागणी आहे. तसेच, त्यांचे मांस आणि दुधापासून तयार केलेले तूप आणि लोणी यांनाही बाजारात चांगली किंमत मिळते. त्यामुळे शेळीपालन करणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी या परदेशी जाती फायदेशीर ठरू शकतात. खाली अशा चार प्रसिद्ध विदेशी शेळींच्या जातींबद्दल सविस्तर माहिती दिली आहे.

सानेन शेळी – दुधासाठी सर्वोत्तम विदेशी जात

सानेन शेळी ही जगातील सर्वाधिक दूध उत्पादन करणारी जात असून तिला "दुधाची राणी" असेही संबोधले जाते. ही शेळी मूळतः स्वित्झर्लंडची आहे आणि ती केवळ दुग्ध व्यवसायासाठी पाळली जाते. या जातीच्या शेळ्यांचा रंग पांढरा किंवा हलका क्रिमी असतो आणि त्यांची शरीररचना मजबूत असते.

ही जात दररोज ३ ते ४ लिटर दूध देते, ज्यामध्ये ३ ते ५ टक्के बटरफॅट असते. सानेन शेळीच्या दुधामध्ये अँटी-ऑक्सिडंट गुणधर्म असल्याने ते आरोग्यास लाभदायक मानले जाते. त्यामुळे बाजारात याच्या दुधाला मोठी मागणी असते आणि त्याची किंमतही तुलनेने जास्त असते.

सानेन शेळ्या शांत स्वभावाच्या आणि हवामानाच्या वेगवेगळ्या परिस्थितींशी सहज जुळवून घेणाऱ्या असतात. त्यांचे खूर मजबूत आणि रोगप्रतिकारक असतात, तसेच त्यांचे पाय लांब असल्याने त्या खडबडीत जमिनीवरही सहज फिरू शकतात. कमी खर्चात अधिक दूध उत्पादन देणाऱ्या या जातीला भारतातील अनेक दुग्ध उत्पादक पसंती देतात.

अँग्लो-न्यूबियन शेळी – दूध आणि मांस उत्पादनासाठी फायदेशीर

ब्रिटनमध्ये विकसित झालेली अँग्लो-न्यूबियन शेळी ही भारतीय आणि आफ्रिकन शेळ्यांच्या संकरातून तयार झालेली आहे. तिच्या शरीररचनेत काही खास वैशिष्ट्ये दिसून येतात – रोमन नाक, मोठे लांब कान आणि ठळक चेहरा.

ही जात दररोज ४ ते ५ लिटर दूध देते, ज्यामध्ये ४ टक्के बटरफॅट असते. त्यामुळे या जातीच्या दुधाला अधिक चव असते आणि त्याचा उपयोग दुग्धजन्य पदार्थ बनवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर होतो. अँग्लो-न्यूबियन शेळ्या लवकर वजन वाढवतात आणि मांस उत्पादनासाठीही उपयुक्त असतात.

या शेळ्यांचा रंग तपकिरी, लाल किंवा काळा असतो. त्या उंच आणि सशक्त असल्याने भारतात वेगवेगळ्या हवामान परिस्थितीत सहज जुळवून घेतात. त्यामुळे दुहेरी उद्देशाने – दूध आणि मांस उत्पादनासाठी – ही जात शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर ठरते.

अल्पाइन शेळी – उत्तम दूध उत्पादक आणि टिकाऊ जात

अल्पाइन शेळी ही मूळ ग्रेट ब्रिटनची असून, ती सर्वात जुनी आणि प्रतिष्ठित दुहेरी-उद्देशीय जात मानली जाते. ही जात शारीरिक रचनेने सानेन आणि टोगेनबर्ग यांच्याशी साम्य दर्शवते.

ही जात दररोज ३.७५ लिटर (१ गॅलन) दूध देते आणि त्याच्या दुधात ३.४ टक्के चरबी असते. हे दूध तुलनेने गोडसर चव असलेले आणि पोषणमूल्यांनी युक्त असते. अल्पाइन शेळ्या ९९ किलोपर्यंत वजन वाढवू शकतात, तसेच त्यांची उंची ८३ ते ९५ सेंमी पर्यंत असते.

शेतकरी या जातीला प्राधान्य देतात कारण तिचे लवकर वजन वाढते, मांसाची चव उत्तम असते आणि दूध उत्पादनही चांगले मिळते. याशिवाय, ही जात वेगवेगळ्या हवामानांशी उत्तम प्रकारे जुळवून घेऊ शकते, त्यामुळे भारतातील लहान व मध्यम शेतकऱ्यांसाठी ही एक लोकप्रिय निवड आहे.

टोगेनबर्ग शेळी – उत्तम दुग्ध उत्पादनासाठी आदर्श

टोगेनबर्ग ही स्विस वंशाची शेळी असून ती मुख्यतः दूध उत्पादनासाठी ओळखली जाते. ही जात सानेन शेळीप्रमाणेच दररोज ३ ते ४ लिटर दूध देते, मात्र त्याच्या दुधात ३ ते ४ टक्के बटरफॅट असते.

टोगेनबर्ग शेळीच्या दुधाची चव इतर जातींपेक्षा वेगळी आणि अधिक समृद्ध असते. तिच्या मांसाची गुणवत्ता सानेनपेक्षा चांगली असते, त्यामुळे ती दुग्ध आणि मांस उत्पादन दोन्ही साठी फायदेशीर ठरते.

ही जात सौम्य आणि मैत्रीपूर्ण स्वभावाची असते, त्यामुळे तिला कोंबड्यांसारख्या इतर प्राण्यांसोबत सहज पाळता येते. याशिवाय, टोगेनबर्ग शेळ्या अत्यंत हुशार असतात आणि प्रशिक्षणाने सहज शिकू शकतात. या शेळ्यांचा रंग तपकिरी आणि पांढऱ्या रंगाच्या छटांमध्ये असतो.

विदेशी शेळ्यांचे पालन – नफा आणि संधी

परदेशी जातीच्या शेळ्यांचे पालन केल्यास शेतकऱ्यांना दूध, मांस आणि दुग्धजन्य पदार्थांमधून अधिक नफा मिळवता येतो. या जाती तुलनेने अधिक दूध देतात, कमी खर्चात वाढतात आणि बाजारात त्यांना अधिक मागणी असते. भारतात विशेषतः मिल्क-प्रोसेसिंग इंडस्ट्री आणि मांस बाजारात या शेळ्यांना चांगली किंमत मिळते.

शेळीपालन व्यवसाय करणाऱ्या लोकांसाठी या चार विदेशी जाती उत्कृष्ट पर्याय ठरू शकतात. दूध आणि मांस उत्पादनासाठी योग्य असलेल्या या जाती आर्थिक स्थिरता देण्यास मदत करतात, तसेच कमी जागेत अधिक उत्पादन मिळवण्याची संधी देतात.

यावरून आपल्याला दिसून येते की भारतातील पारंपरिक शेळीपालनाला आता आधुनिक आणि व्यावसायिक स्वरूप मिळत आहे. सानेन, अँग्लो-न्यूबियन, अल्पाइन आणि टोगेनबर्ग या विदेशी जाती जास्त दूध उत्पादन, चांगले मांस आणि टिकाऊपणा यांसाठी ओळखल्या जातात. त्यामुळे शेतकरी योग्य व्यवस्थापन आणि नियोजनाने शेळीपालनातून अधिक फायदा मिळवू शकतात.

शेळीपालनासोबत योग्य आहार व्यवस्थापन, आधुनिक पशुसंवर्धन तंत्रज्ञान आणि मार्केटिंग यावर भर दिल्यास हा व्यवसाय ग्रामीण भागातील शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर ठरू शकतो.