Saffron Farming: काश्मीर नाही, थेट महाराष्ट्रात केशर शेती! 5 लाखांची गुंतवणूक आणि आज 21 लाखांचा टर्नओव्हर

Saffron Business Idea:- केवळ 15×16 च्या एका खोलीत अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून केशर शेतीचा यशस्वी प्रयोग केला आहे. काश्मिरी केशर महाराष्ट्रात उत्पादन करणे शक्य आहे का? या प्रश्नाचा सखोल अभ्यास करून त्यांनी ‘एरोपोनिक’ तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने महाराष्ट्रातील उष्ण हवामानातही उच्च प्रतीचे केशर उत्पादन करणे शक्य केले. त्यांच्या या नाविन्यपूर्ण प्रयोगातून आज त्यांचे वार्षिक उत्पन्न 21 लाख रुपयांहून अधिक झाले असून, त्यांनी इतर शेतकऱ्यांसाठी नवा मार्ग खुला केला आहे.

हर्ष पाटील यांचा प्रवास

हर्ष पाटील हे शिक्षणाने बी.टेक (कॉम्प्युटर सायन्स) पदवीधर असून, सुरुवातीला त्यांची कारकीर्द कॉर्पोरेट क्षेत्रात सुरू होण्याची शक्यता होती. मात्र, त्यांनी नोकरीऐवजी स्वतःच्या व्यवसायाचा मार्ग निवडला. त्यांचे संपूर्ण कुटुंब पारंपरिक शेतीवर अवलंबून होते, त्यामुळे शेतीविषयी त्यांना मूलभूत माहिती होती. मात्र, पारंपरिक शेतीपेक्षा तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने आधुनिक शेती करण्यावर त्यांचा भर होता.

त्यांनी विविध प्रकारच्या शेती व्यवसायांचा अभ्यास केला आणि केशर शेतीच्या संधी शोधण्यास सुरुवात केली. भारतात केवळ काश्मीरमध्ये केशराचे उत्पादन घेतले जाते. मात्र, महाराष्ट्रातही हे पीक घेता येईल का, याचा सखोल अभ्यास त्यांनी केला. त्यानंतर त्यांनी तापमान, आर्द्रता आणि हवामानाच्या परिस्थितीचा विचार करून एरोपोनिक तंत्रज्ञानाद्वारे केशर उत्पादनाचा प्रयोग करण्याचे ठरवले.

एरोपोनिक तंत्रज्ञान म्हणजे काय?

हर्ष पाटील यांनी त्यांच्या प्रकल्पासाठी ‘एरोपोनिक’ तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला. एरोपोनिक्स ही शेतीची आधुनिक पद्धत असून, यामध्ये झाडांना मातीची गरज भासत नाही. झाडे केवळ हवा आणि धुक्याच्या सहाय्याने वाढवली जातात. या तंत्रज्ञानामुळे झाडांना लागणारे अन्नद्रव्ये आणि आर्द्रता नियंत्रित करता येते, ज्यामुळे कोणत्याही हवामानात उच्च प्रतीचे उत्पादन घेता येते.

यासाठी त्यांनी विशेष प्रकारची एअर कंडिशनिंग यंत्रणा, ह्युमिडिफायर (आर्द्रता नियंत्रक) आणि PUF (पॉलीयुरेथेन फोम) पॅनेल्स बसवले, ज्यामुळे एका छोट्या खोलीत काश्मीरसारखे हवामान तयार करता आले.

सुरुवातीची गुंतवणूक आणि पहिल्या वर्षातील प्रयोग

हर्ष पाटील यांनी या प्रकल्पासाठी सुरुवातीला 5 लाख रुपयांची गुंतवणूक केली. त्यांनी काश्मीरमधून 800 रुपये प्रति किलो दराने 200 किलो मोगरा जातीचे केशर कंद विकत घेतले. पहिल्या हंगामात त्यांना 300 ग्रॅम केशर उत्पादन मिळाले.

यामुळे त्यांच्या प्रयोगाला पहिल्याच टप्प्यात यश मिळाले आणि त्यांनी उत्पादन वाढवण्याचा निर्णय घेतला.

आजचे उत्पादन आणि उत्पन्न

2024 मध्ये, हर्ष पाटील यांनी त्यांच्या पाटील फार्ममध्ये 1300 चौरस फूट क्षेत्रावर केशर शेती विस्तारली. यंदा त्यांनी 2000 किलो केशर कंदांपासून तब्बल 3 किलो केशर उत्पादन घेतले.

बाजारात केशराचा दर 7-8 लाख रुपये प्रति किलो आहे. त्यांच्या फार्ममध्ये उत्पादित केशर 700-800 रुपये प्रति ग्रॅम या दराने विकले जाते. आज त्यांचे वार्षिक उत्पन्न 21 लाख रुपये इतके झाले आहे.

मार्केटिंग आणि विक्री तंत्र

केशर विक्रीसाठी हर्ष पाटील यांनी आधुनिक डिजिटल तंत्रज्ञानाचा उपयोग केला आहे. ते केशर थेट ग्राहकांना विकण्यासाठी इंस्टाग्राम, व्हॉट्सअॅप आणि सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मचा प्रभावी वापर करतात. त्यांनी ‘Saffron Diaries’ या ब्रँडद्वारे केशर विक्री सुरू केली असून, त्याद्वारे संपूर्ण भारतभरून ग्राहक त्यांच्याशी थेट संपर्क साधतात.

त्याशिवाय, ते वीकेंड वर्कशॉपचे आयोजन करून इतरांना केशर शेतीचे प्रशिक्षण देतात, ज्यामुळे अनेक नवउद्योजकांना मार्गदर्शन मिळत आहे.

यशस्वीतेमागचे कारण: आधुनिक तंत्रज्ञान आणि योग्य नियोजन

हर्ष पाटील यांच्या यशस्वी केशर शेतीमागे काही महत्त्वाचे घटक आहेत:

आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाचा वापर – पारंपरिक शेतीऐवजी अत्याधुनिक एरोपोनिक्स तंत्र वापरल्यामुळे पाण्याची बचत आणि अधिक उत्पादन शक्य झाले.

पर्यावरण नियंत्रण प्रणाली – PUF पॅनेल्स, ह्युमिडिफायर आणि तापमान नियंत्रक वापरून त्यांनी कृत्रिमरित्या काश्मीरसारखे वातावरण तयार केले.

योग्य गुंतवणूक आणि अभ्यासपूर्ण निर्णय – सुरुवातीला 5 लाख रुपयांची गुंतवणूक करून त्यांनी त्याचा योग्य नियोजनाद्वारे विस्तार केला.

डिजिटल मार्केटिंगचा प्रभावी वापर – सोशल मीडियाचा योग्य वापर करून त्यांनी थेट ग्राहकांपर्यंत पोहोचण्याची रणनीती आखली.

प्रशिक्षण आणि इतर शेतकऱ्यांना मार्गदर्शन – स्वतःच्या यशानंतर त्यांनी वीकेंड वर्कशॉपच्या माध्यमातून इतरांना मार्गदर्शन करण्यास सुरुवात केली.

भविष्यातील उद्दिष्टे

हर्ष पाटील आता केशर शेतीचा अधिक विस्तार करण्याचा विचार करत आहेत. त्यांच्या पुढील योजनांमध्ये –

उत्पादनक्षमता वाढवून वार्षिक 10 किलो केशर उत्पादन घेण्याचा मानस.केशर आधारित उत्पादने (केशर तेल, केशर पूड, केशरयुक्त सौंदर्यप्रसाधने) विक्री सुरू करणे.अधिक डिजिटल मार्केटिंग प्लॅटफॉर्मचा वापर करून राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठेत प्रवेश.अन्य शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण केंद्र सुरू करून मोठ्या प्रमाणावर केशर शेती प्रसार करणे.

हर्ष पाटील यांचा आदर्श

हर्ष पाटील यांचा हा प्रवास आधुनिक शेतीच्या यशस्वीतेचे उत्तम उदाहरण आहे. केवळ पारंपरिक शेती न करता तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून मोठे उत्पन्न मिळवता येते, हे त्यांनी सिद्ध केले आहे.

त्यांनी कमी जागेत, मर्यादित संसाधनांमध्ये आणि अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या सहाय्याने केशर शेतीत क्रांती घडवली आहे. भविष्यात अशा प्रकारच्या नाविन्यपूर्ण प्रयोगांमुळे भारतीय शेती अधिक समृद्ध होईल, यात शंका नाही.

नवीन शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणा

हर्ष पाटील यांची यशोगाथा नव्या पिढीतील तरुण शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायक आहे. पारंपरिक शेतीत न अडकता, नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून नवे प्रयोग करणाऱ्या तरुणांसाठी हा आदर्श मार्ग आहे. कमी जागेत जास्त उत्पन्न मिळवता येते, हे त्यांनी आपल्या कृतीतून सिद्ध केले आहे.