🐍 Snakes Sleep Time : साप 16 तास झोपतात? 😱 जाणून घ्या खरे की खोटे ?

Snakes Sleep Time : साप हा निसर्गातील एक गूढ आणि रंजक प्राणी आहे. त्याच्या जीवनशैलीबद्दल अनेक रहस्ये अजूनही सामान्य लोकांना माहित नाहीत. विशेषतः साप झोपतात का? किती वेळ झोपतात? आणि हिवाळ्यात त्यांची शीतकालीन समाधी (हायबरनेशन) का होते? या प्रश्नांची उत्तरं जाणून घेणे महत्त्वाचे आहे. मानवासारखी झोप सापांना येत नाही, मात्र तेही विश्रांती घेतात आणि काही विशिष्ट ऋतूंमध्ये दीर्घकाळ निष्क्रिय राहतात. या लेखात आपण सापांच्या झोपेच्या सवयी, त्यांचे हायबरनेशन आणि त्यामागील कारणे याबद्दल सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.

साप झोपतात का आणि त्यांची झोप कशी असते?

सापांची झोप इतर प्राण्यांपेक्षा वेगळी असते. मानवी झोपेसारखे त्यांच्या झोपेचे स्पष्ट टप्पे नसतात. सापांना डोळे मिटता येत नाहीत, त्यामुळे ते झोपले आहेत की नाही हे सहज ओळखता येत नाही. मात्र, संशोधनातून असे दिसून आले आहे की साप दिवसभराच्या काही तासांमध्ये विश्रांती घेतात आणि त्यांची क्रियाशीलता मंदावते.

• साप सरासरी १६ तास झोपतात, पण ही झोप टप्प्याटप्प्याने होते.
• मोठ्या प्रजाती, विशेषतः अजगर, सुमारे १८ तास झोपतो.
• जे साप रात्री सक्रिय असतात, ते दिवसा झोपतात, आणि जे दिवसा सक्रिय असतात, ते रात्री झोप घेतात.

साप जेव्हा झोप घेतात, तेव्हा त्यांचे शरीर निष्क्रिय होते, हृदयाचे ठोके मंदावतात आणि श्वासोच्छवासाची गती कमी होते. त्यामुळे ते बाहेरून झोपलेले आहेत की नाही हे सहज कळत नाही.

शीतकालीन समाधी म्हणजे काय?

हिवाळ्यात तापमान अत्यंत कमी होते, त्यामुळे सापांचे शरीर पुरेसे ऊष्मा निर्माण करू शकत नाही. साप हे थंड रक्ताचे (Cold-blooded) प्राणी आहेत, त्यामुळे ते बाह्य तापमानावर अवलंबून असतात. हिवाळ्यात तापमान अत्यंत कमी झाल्यास, साप हायबरनेशन नावाच्या प्रक्रियेत जातात, ज्याला सामान्य भाषेत शीतकालीन समाधी असे म्हटले जाते.

या अवस्थेत,

• सापांचे शरीर पूर्णपणे निष्क्रिय होते.
• हृदयाची गती मंदावते, त्यामुळे शरीरातील ऊर्जा कमी खर्च होते.
• ते श्वासोच्छवास खूप मंद करतात, कधी कधी मिनिटाला फक्त एक-दोन वेळाच श्वास घेतात.
• भूक लागत नाही, कारण शरीरात साठवलेली चरबीच त्यांच्यासाठी ऊर्जा बनते.
• काही साप ६-८ महिने सतत शीतनिद्रेत राहू शकतात.

हिवाळ्यात बहुतांश साप बिळांमध्ये, झाडांच्या मुळांजवळ, किंवा खडकांच्या दरम्यान लपून राहतात. तेथील वातावरण त्यांच्यासाठी उबदार आणि सुरक्षित असते.

कुठले साप किती दिवस शीतनिद्रेत राहतात?

शीतनिद्रेचा कालावधी सापाच्या प्रजाती आणि स्थानिक हवामानावर अवलंबून असतो.

• भारतातील विषारी साप – नाग, कोब्रा आणि वायपर हे साप हिवाळ्यात काही आठवडे झोपतात.
• अजगर (Python) – हे साप मोठ्या प्रमाणात शीतनिद्रेत जातात आणि ६ ते ८ महिने झोपतात.
• युरोप आणि उत्तर अमेरिकेतील साप – तेथे अत्यंत थंडी असल्याने काही साप ८ महिने सतत झोपलेले राहतात.

शीतनिद्रेमुळे सापांचा जीव वाचतो, कारण हिवाळ्यात अन्न मिळवणे कठीण असते आणि शरीराचे तापमान टिकवून ठेवण्यासाठी ऊर्जा लागते.

शीतनिद्रेत साप काय खातात?

शीतनिद्रेच्या काळात साप काहीही खात नाहीत, कारण ते पूर्णपणे निष्क्रिय अवस्थेत असतात. हिवाळा सुरू होण्यापूर्वी ते अधिकाधिक शिकार करून आपल्या शरीरात चरबीचा साठा करतात. ही चरबीच हिवाळ्यात त्यांच्यासाठी ऊर्जा निर्माण करते.

विशेषतः,

• अजगर आणि मोठे साप एखाद्या मोठ्या प्राण्याची शिकार करून हिवाळ्याच्या आधीच साठा करून ठेवतात.
• लहान साप लहान कीटक आणि उंदीर खातात, जेणेकरून त्यांना पुरेशी ऊर्जा मिळेल.

शीतनिद्रेचा सापांवर परिणाम

शीतनिद्रेत राहिल्यामुळे सापांचे शरीर काही प्रमाणात दुर्बल होते. काही वेळा,

• त्यांचे वजन घटते, कारण चरबीचा साठा संपतो.
• थंडी खूप वाढल्यास काही साप मरू शकतात, कारण शरीराचे तापमान खूप खाली जाऊ शकते.
• हिवाळ्यानंतर जागे झाल्यावर त्यांना त्वरित अन्न मिळणे आवश्यक असते, अन्यथा ते कमकुवत होऊन दगावतात.

मानवावर शीतनिद्रेचा प्रभाव?

साप हिवाळ्यात बिळात जात असल्याने या काळात ते मानवांपासून दूर राहतात. त्यामुळे थंडीच्या दिवसांमध्ये साप चावण्याचे प्रमाण अत्यल्प असते.
पण उन्हाळा सुरू झाल्यानंतर,

• साप अधिक आक्रमक होतात, कारण त्यांना अन्न मिळवायचे असते.
• काही साप हिवाळ्यानंतर माणसाच्या घराजवळ येतात, कारण तेथे उंदीर आणि लहान प्राणी असतात.

सापांच्या झोपेबद्दल रोचक तथ्ये

1. साप झोपताना स्वप्न पाहतात का? – वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून पाहिले तर सापांना स्वप्न पडत नसतात, कारण त्यांच्यात मेंदूच्या झोपेशी संबंधित भागाची संरचना वेगळी असते.
2. साप अर्धवट झोपू शकतात – काही वेळा साप अर्धवट झोपेत राहतात आणि आवश्यकतेनुसार त्वरित सक्रिय होतात.
3. डोळे उघडे ठेवून झोपतात – सापांना पापण्या नसतात, त्यामुळे त्यांचे डोळे उघडे असले तरी ते झोपलेले असू शकतात.

साप हे निसर्गातील अतिशय अद्भुत आणि रहस्यमय जीव आहेत. त्यांची झोप, शीतनिद्रा आणि शरीराची प्रक्रिया अत्यंत अनोखी आहे. हिवाळ्यात ते थंडीत टिकून राहण्यासाठी शीतनिद्रेत जातात, जे त्यांच्यासाठी एक नैसर्गिक बचाव प्रणाली आहे. साप झोपले की नाही हे सहज ओळखता येत नाही, पण त्यांची झोप आणि शीतनिद्रा दोन्हीही त्यांच्यासाठी जीवनावश्यक आहे. सापांबद्दल गैरसमज न बाळगता त्यांचा योग्य अभ्यास केल्यास त्यांची जीवनशैली आणि निसर्गाशी असलेले नाते अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेता येईल.