सातबारा उताऱ्याचा जन्म कधी झाला ? जाणून घ्या गोष्ट सातबारा उताऱ्याची...

Satbara Utara - 7/12 Utara Marathi News : सातबारा उतारा म्हणजे शेतकऱ्याच्या जमिनीचा अधिकृत दस्तऐवज. शेतकऱ्याकडे वंशपरंपरेने आलेली जमीन असो किंवा कष्टाने विकत घेतलेली असो, त्याचा मालकी हक्क सातबारा उताऱ्यावर नोंदलेला असतो.

सातबारा उताऱ्यात गाव नमुना 7 आणि गाव नमुना 12 या दोन भागांचा समावेश असतो.

• गाव नमुना 7 – शेतकऱ्याच्या मालकीच्या जमिनीची संपूर्ण माहिती यात असते.
• गाव नमुना 12 – शेतात घेतलेल्या पिकांची माहिती यात नोंदवलेली असते.

सातबारा उताऱ्याच्या नावामागील आख्यायिका

सातबारा उताऱ्याच्या नावाशी संबंधित अनेक कथा आहेत.

१. अहिल्याबाई होळकर आणि झाडांची आख्यायिका

एका आख्यायिकेनुसार, अहिल्याबाई होळकर यांनी गरीब लोकांच्या दारात 12 फळझाडे लावली. यातील 7 झाडे त्या व्यक्तीच्या मालकीची होती आणि 5 झाडे सरकारची. त्या झाडांवरील फळांची नोंद एका सरकारी दप्तरी ठेवली जात होती. हळूहळू याच नोंदीला "सातबारा" असे नाव पडले.

२. कायद्याच्या कलमांशी संबंध

दुसऱ्या एका आख्यायिकेनुसार, जमिनीच्या मालकी हक्काविषयी कलम 7 आणि कलम 12 मध्ये उल्लेख आहे. म्हणून या दस्तऐवजाला सातबारा असे नाव पडले.

प्रत्यक्ष इतिहास आणि सत्य

परभणीचे उपजिल्हाधिकारी डॉ. संजय कुंडेटकर यांच्या मते, सातबारा उताऱ्याशी संबंधित सर्व कथांमध्ये कोणतेही तथ्य नाही.

सातबारा उतारा म्हणजे गाव नमुना 7 आणि गाव नमुना 12 या दोन कागदपत्रांचे एकत्रिकरण आहे.
अहमदनगर जिल्ह्यातील राहता तालुक्याचे मंडळ अधिकारी मोहसिन शेख यांच्या मते, महाराष्ट्र जमीन महसूल अधिनियम 1966 नुसार, तलाठी कार्यालयात गाव नमुना 1 ते 21 पर्यंतचे दस्तऐवज असतात. त्यापैकी 7 आणि 12 हे जमिनीशी संबंधित असल्याने त्याला सातबारा म्हणतात.

सातबारा उताऱ्याचा प्रवास

१. 1910 – बंदोबस्त योजना

• जमिनीची मोजणी करून प्रथम जमिनीचे अभिलेख तयार करण्यात आले.
• या अभिलेखांना "कडईपत्रक" असे म्हणले जात होते.

२. 1930 – इंग्रजांची जमाबंदी

• इंग्रजांनी जमिनीवर अधिकृत कर (वसुली) लावला आणि जमिनीचे अधिकृत रेकॉर्ड तयार केले.
• त्यामुळे सातबारा उताऱ्याचा नवीन नमुना जन्मास आला.
• 1930 नंतर अजूनही जमाबंदी झालेली नाही.

सातबारा उताऱ्यात काय असते?

सातबारा उतारा मुख्यतः दोन भागांत विभागलेला असतो.

१. गाव नमुना 7 – जमिनीचा तपशील

• गट क्रमांक – जमिनीचा अधिकृत क्रमांक दिला जातो.
• भूधारणा प्रकार – कोणत्या प्रकारात जमीन मोडते ते सांगितले जाते.
• शेतकऱ्याचा नाव आणि मालकी हक्क – कोणाच्या नावावर जमीन आहे, हे नमूद केले जाते.
• शेतसारा (कर) – शेतजमिनीवर आकारण्यात येणाऱ्या कराची माहिती असते.

जमिनीचे 4 प्रकार:

1. भोगवटादार वर्ग-1 – जमीन मालकाच्या पूर्ण ताब्यात असते, हस्तांतर करण्यास अडचण नसते.
2. भोगवटादार वर्ग-2 – शासनाच्या परवानगीशिवाय जमीन हस्तांतर करता येत नाही (उदा. देवस्थान इनाम जमीन).
3. सरकारी जमीन – पूर्णपणे सरकारच्या मालकीची असते.
4. सरकारी पट्टेदार जमीन – सरकारकडून भाड्याने दिलेली जमीन (10, 30, 50 किंवा 99 वर्षांसाठी).

२. गाव नमुना 12 – शेती आणि पिकांची नोंद

• शेतकरी कोणती पिके घेत आहे?
• पीक कोणत्या क्षेत्रात घेतले आहे?
• सिंचनाचा प्रकार कोणता आहे? (बोअरवेल, कालवा, विहीर इ.)

सातबारा उतारा शेती आणि जमिनीचा अधिकृत दस्तऐवज असून, त्यात शेतकऱ्याच्या जमिनीची सर्व माहिती असते. याचे नाव गाव नमुना 7 आणि गाव नमुना 12 यांच्या एकत्रित स्वरूपावरून पडले आहे. सातबारा उताऱ्याशी संबंधित आख्यायिका गमतीशीर असल्या तरी त्याचा प्रत्यक्षात काहीही संबंध नाही.

आज सातबारा उतारा डिजिटल स्वरूपात उपलब्ध होत असल्याने शेतकऱ्यांना ऑनलाईनही तो मिळू शकतो. जमिनीच्या व्यवहारात आणि शेतीसाठी कर्ज घेताना सातबारा उतारा अत्यंत महत्त्वाचा दस्तऐवज आहे.