Goat Rearing Business: संकरित उस्मानाबादी शेळीपालनाचा यशस्वी फार्मूला! कमी खर्च, जास्त नफा.. जाणून घ्या यशस्वी मॉडेल

Farmer Success Story:- धाराशिव जिल्ह्यातील कसबे तडवळे गावातील जमाले कुटुंबाने शेळीपालन व्यवसायात मोठे यश मिळवले आहे. या कुटुंबाकडे ५२ एकर शेती असून, विविध व्यवसायिक प्रयोगांच्या माध्यमातून त्यांनी आपला आर्थिक प्रवास घडवला आहे. कुटुंबातील तुळशीदास जमाले हे प्राथमिक शाळेत मुख्याध्यापक आहेत, तर संजय जमाले हे १९९३ पासून बहारीनमध्ये नोकरी करत आहेत. शेती आणि शेळीपालनाची जबाबदारी भजनदास जमाले आणि त्यांच्या पत्नी चंद्रकला यांनी उचलली आहे. सुरुवातीला २००५ ते २०१३ या कालावधीत त्यांनी दुग्धव्यवसाय केला. परंतु दूध दरातील चढ-उतार आणि तांत्रिक समस्यांमुळे हा व्यवसाय आर्थिकदृष्ट्या परवडणारा ठरला नाही. त्यामुळे त्यांनी शेळीपालन व्यवसायावर भर देण्याचा निर्णय घेतला.

शेळीपालन व्यवसायाला सुरुवात

पारंपरिक पद्धतीने त्यांच्याकडे काही शेळ्या आधीपासूनच होत्या.मात्र व्यवसायाच्या विस्तारासाठी संजय जमाले यांनी प्रोत्साहन दिले आणि ६० उस्मानाबादी शेळ्यांसह मोठ्या प्रमाणात शेळीपालन सुरू केले. प्रारंभी काही अडचणी आल्या. पहिल्या वर्षी अनेक शेळ्या आणि पिले मृत्युमुखी पडली. पशुवैद्यकीय सल्ल्याने हे लक्षात आले की दूषित पाण्यामुळे हा त्रास होत आहे.

त्यानंतर व्यवस्थापनात सुधारणा करून स्वच्छ पाणीपुरवठा, संतुलित आहार आणि नियमित लसीकरण यावर भर देण्यात आला. यामुळे मृत्युदर शून्यावर आला आणि व्यवसायाला हळूहळू स्थैर्य मिळू लागले. गेल्या दहा वर्षांच्या अथक प्रयत्नांमधून शेळ्यांची संख्या एक हजारांपर्यंत वाढवण्यात यश आले असून, सध्या सुमारे ८०० संकरित शेळ्या कुटुंबाकडे आहेत.

संकरित जातीच्या शेळीपालनावर भर

शेळीपालनातून अधिक नफा मिळवण्यासाठी त्यांनी संकरित जातीच्या निर्मितीवर भर दिला. पारंपरिक उस्मानाबादी शेळ्यांचे वजन ३५ ते ३८ किलो दरम्यानच असते, त्यामुळे आर्थिक फायद्यासाठी अधिक वजन वाढवण्याचा विचार केला गेला. फलटण येथील निंबकर फार्मला भेट दिल्यानंतर बोअर जातीच्या बोकडाची माहिती मिळाली. ही जात वजनदार, काटक आणि मजबूत असून, प्रतिकारशक्ती चांगली असल्याने संकरासाठी योग्य असल्याचे लक्षात आले.

त्यांनी १६ किलो वजनाचे चार बकरे प्रति किलो दोन हजार रुपये दराने, तर सहा पाट्या प्रति किलो चार हजार रुपये दराने विकत घेतल्या. बोअर जातीच्या बोकडाचा वापर करून त्यांनी उस्मानाबादी शेळ्यांच्या संकर प्रक्रिया सुरू केली. या प्रयोगातून अधिक वजनदार आणि रोगप्रतिकारक संकरित शेळ्यांची पैदास करण्यात यश आले. अभ्यास म्हणून त्यांनी बीटल, जमनापारी आणि सिरोही या जातींच्याही शेळ्यांचे संगोपन केले.

शेळीपालनाचे व्यवस्थापन

व्यवस्थापन अधिक सोयीस्कर आणि नियोजनबद्ध होण्यासाठी शेळीपालन संपूर्ण बंदिस्त पद्धतीने केले जाते. ३२० बाय ३८ फूट आणि २८० बाय ६० फूट अशा दोन मोठ्या शेड्स उभारण्यात आल्या असून, त्यामध्ये नर, मादी आणि पिलांची स्वतंत्र कप्प्यांमध्ये विभागणी करण्यात आली आहे.

शेडच्या बाहेर मोकळ्या जागेत तार कुंपण करून शेळ्यांना मुक्त संचारासाठी व्यवस्था केली आहे. चार मजूर कायमस्वरूपी शेळीपालनासाठी कार्यरत असून, त्यांच्यासाठी स्वतंत्र निवासव्यवस्था उपलब्ध करून दिली आहे. संजय जमाले यांनी परदेशातून आधुनिक यंत्रणेची आयात केली असून, त्याद्वारे गर्भधारणेचे निदान केले जाते. गर्भवती शेळ्यांचे स्वतंत्र संगोपन करून अधिक काळजीपूर्वक व्यवस्थापन केले जाते.

आहार व्यवस्थापनावर दिला भर

आहार व्यवस्थापनातही त्यांनी नवनवीन प्रयोग केले. हिरव्या चाऱ्यासाठी अडीच एकर क्षेत्र राखीव ठेवले असून, हायड्रोपोनिक तंत्राद्वारे दोन युनिट्सच्या माध्यमातून मका चारा उत्पादन सुरू केले आहे. आठवड्याला आठ ते दहा किलो चारा त्यातून उपलब्ध होत असल्याने खाद्यखर्चात मोठी बचत झाली आहे. सोयाबीन, हरभरा आणि तुरीची गुळी देखील घरच्या शेतीतूनच घेतली जाते, त्यामुळे उत्पादन खर्च नियंत्रित राहतो.

अशाप्रकारे केले विक्री व्यवस्थापन

बाजारपेठेचा अभ्यास करून त्यांनी विक्री व्यवस्था अधिक सुटसुटीत केली आहे. पारंपरिक बाजारपेठेवर अवलंबून राहण्याऐवजी ग्राहकांना थेट शेडवरून विक्री केली जाते. बोअर बोकडाचे वजन ११० किलोपर्यंत पोहोचते आणि तो दीड लाख रुपयांना विकला जातो. सध्या उस्मानाबादी पाटी ५०० रुपये प्रति किलो, संकरित शेळी ७०० रुपये प्रति किलो,

तर पैदाशीसाठी बोकड १५०० रुपये प्रति किलो दराने विकला जातो. मागील आठ वर्षांत ५० हून अधिक बकऱ्यांची विक्री झाली असून, आजपर्यंत एकही शेळी बाजारात नेऊन विकावी लागली नाही. ग्राहक लातूर, नांदेड, यवतमाळ, पुणे, मुंबई तसेच परराज्यातून थेट शेडवर येऊन खरेदी करतात. मोठ्या प्रमाणात मागणी असल्याने पुरवठा करणेही आव्हानात्मक ठरत आहे.

शेळीपालन व्यवसायातून केलेली प्रगती

या व्यवसायातून कुटुंबाने उल्लेखनीय आर्थिक प्रगती साध्य केली आहे. महिन्याला चार ट्रॉली लेंडीखत मिळते, आणि द्राक्ष क्षेत्र वाढत असल्याने त्याला मोठी मागणी आहे. साडेसात हजार रुपये प्रति ट्रॉली दराने खत विकले जाते, त्यामुळे व्यवसायातील खर्चात मोठी बचत होते. याशिवाय, शेडमध्ये सौरऊर्जा पॅनेल उभारून स्वयंपूर्ण वीज व्यवस्था केली आहे,

त्यामुळे २४ तास वीज उपलब्ध होते. व्यवसायातून मिळणाऱ्या उत्पन्नातून त्यांनी चार ट्रॅक्टर्स खरेदी केली, बावीस एकर जमीन वाढवली आणि पाच बोअर्स, दोन विहिरी निर्माण केल्या. तसेच खासगी कंपनीसाठी दूध संकलन केंद्र उभारले असून, दिवसाला १०,००० लिटरपर्यंत दूध संकलित केले जाते.

व्यवसायाच्या यशामुळे कुटुंबातील पुढील पिढीनेही आर्थिक स्थैर्य प्राप्त केले आहे. उच्च शिक्षणासाठी मदत होत असल्याने कुटुंबातील पाच सदस्य डॉक्टर झाले आहेत. शेळीपालन हा केवळ पारंपरिक व्यवसाय न राहता, तो आधुनिक तंत्रज्ञान आणि शास्त्रीय दृष्टिकोनातून अधिक फायदेशीर कसा बनवता येतो, याचे उत्तम उदाहरण जमाले कुटुंबाने घालून दिले आहे. संकरित उस्मानाबादी शेळीपालन हा एक यशस्वी फॉर्म्युला ठरला असून, या व्यवसायाच्या माध्यमातून त्यांनी आत्मनिर्भरतेचा आणि समृद्धीचा मार्ग स्वीकारला आहे.