ATM मधून फाटलेल्या नोटा मिळाल्या! फक्त ‘या’ 5 स्टेप्स फॉलो करा आणि लगेच नोटा बदला… जाणून घ्या कशी मिळेल मदत?
RBI Guidlines:- अनेकदा एटीएममधून पैसे काढताना फाटक्या किंवा खराब झालेल्या नोटा मिळतात. अशा नोटांचा वापर करता येईल की नाही, याबाबत ग्राहकांमध्ये संभ्रम असतो. बऱ्याच वेळा दुकानदार किंवा इतर विक्रेते अशा नोटा स्वीकारण्यास नकार देतात, त्यामुळे त्या नोटांचा उपयोग कसा करायचा, हे मोठे संकट ठरू शकते.
मात्र, रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) यासंदर्भात स्पष्ट नियम सांगते की, फाटलेल्या किंवा खराब झालेल्या नोटा सहजपणे नवीन नोटांसह बदलता येऊ शकतात. बँकांनी अशा नोटा बदलण्यास नकार देऊ नये आणि ग्राहकांना योग्य सुविधा द्याव्यात, असा आरबीआयचा स्पष्ट आदेश आहे.
रिझर्व बँकेचे नियम
रिझर्व्ह बँकेच्या नियमानुसार, खराब झालेल्या नोटांमध्ये मुख्यतः किंचित कापलेल्या, कुजलेल्या किंवा पाण्यामुळे खराब झालेल्या नोटांचा समावेश होतो. विशेषतः ज्या नोटांच्या दोन्ही टोकांवर क्रमांक स्पष्ट आहेत, त्या नोटा सहज बदलता येतात. मात्र, जर नोटेचा क्रमांक पॅनल कट किंवा अस्पष्ट असेल, तर ती नोट बदलणे शक्य होत नाही.
आरबीआयच्या नियमांनुसार, अशा नोटा कोणत्याही सार्वजनिक क्षेत्रातील बँक शाखांमध्ये किंवा खासगी बँकेच्या करन्सी चेस्ट शाखांमध्ये बदलता येतात. याशिवाय, रिझर्व्ह बँकेच्या इश्यू ऑफिसमध्येही अशा नोटा बदलण्याची सुविधा उपलब्ध आहे.
फाटलेल्या नोटा बदलण्याची प्रक्रिया
ही प्रक्रिया अधिक सोपी करण्यासाठी आरबीआयने कोणत्याही प्रकारचा फॉर्म भरण्याची आवश्यकता ठेवलेली नाही. ग्राहक एका वेळी जास्तीत जास्त २० नोटा बदलू शकतात आणि त्या नोटांचे एकूण मूल्य पाच हजार रुपयांपेक्षा जास्त नसावे. या प्रक्रियेसाठी कोणतेही शुल्क आकारले जात नाही आणि बँकांनी अशा नोटा बदलून देणे बंधनकारक आहे.
मात्र, जर कोणी २० पेक्षा जास्त नोटा बदलण्याची इच्छा व्यक्त केली, तर त्या नोटा बँक पावतीच्या स्वरूपात स्वीकारू शकते, परंतु त्याचे देयक नंतर दिले जाते. अशा परिस्थितीत, बँक आरबीआयने निश्चित केलेले शुल्क ग्राहकाकडून घेऊ शकते.
काहीवेळा ग्राहकांना अत्यंत खराब झालेल्या, जळालेल्या किंवा पूर्णपणे तुकडे झालेल्या नोटांचा सामना करावा लागतो. अशा नोटा कोणत्याही बँक शाखेत स्वीकारल्या जात नाहीत, कारण त्या हाताळणे कठीण असते. मात्र, अशा नोटा बदलण्यासाठी ग्राहकांनी थेट आरबीआयच्या इश्यू ऑफिसमध्ये जावे लागते. येथे विशेष प्रक्रियेद्वारे अशा नोटांची तपासणी करून त्या बदलण्याचा निर्णय घेतला जातो.
याशिवाय, रिझर्व्ह बँकेने ‘ट्रिपल लॉक रिसेप्टॅकल’ (TLR) प्रणाली लागू केली आहे, जिच्याद्वारे फाटलेल्या नोटा सहज बदलता येतात. ग्राहकांना टीएलआर कव्हर मिळवून त्यामध्ये नाव, पत्ता आणि नोटांचे संपूर्ण तपशील भरून ते आरबीआय कार्यालयात जमा करता येतात. या प्रक्रियेनंतर बँक ड्राफ्ट किंवा पे ऑर्डरद्वारे ग्राहकांना त्यांच्या नोटांचे मूल्य परत दिले जाते.
जर ग्राहकांना थेट आरबीआय कार्यालयात जाणे शक्य नसेल, तर त्यांनी नोंदणीकृत पोस्टाद्वारेही फाटलेल्या नोटा आरबीआयकडे पाठवण्याची सुविधा उपलब्ध आहे. या प्रक्रियेनुसार, आरबीआय त्या नोटांची सखोल तपासणी करून योग्य त्या पद्धतीने विनिमय मूल्य ग्राहकांना पाठवते. त्यामुळे ग्राहकांनी यासंदर्भात कोणतीही चिंता करण्याची गरज नाही.
एकूणच, जर तुम्हाला कधीही एटीएममधून फाटकी किंवा खराब झालेली नोट मिळाली, तर घाबरण्याची आवश्यकता नाही. अशा नोटा कोणत्याही सार्वजनिक किंवा खासगी बँकेत बदलता येतात. जर बँकेने अशा नोटा बदलून देण्यास नकार दिल्यास, तुम्ही थेट आरबीआयकडे तक्रार दाखल करू शकता.
अत्यंत खराब झालेल्या किंवा जळालेल्या नोटा आरबीआयच्या इश्यू ऑफिसमध्ये स्वीकारल्या जातात. तसेच, टीएलआर प्रणाली किंवा नोंदणीकृत पोस्टाद्वारेही अशा नोटा बदलण्याची सुविधा उपलब्ध आहे. त्यामुळे भविष्यात जर तुम्हाला अशा नोटांचा सामना करावा लागला, तर वरील माहितीच्या आधारे योग्य ती उपाययोजना करता येईल.
