Property Rules : वारसा हक्काने मिळालेली जमीन विकता येते का ? जाणून घ्या टॅक्स नियम आणि महत्त्वाची माहिती

Property Rules : भारतात वारसा हक्काने मिळालेली संपत्ती म्हणजे कुटुंबातून पुढच्या पिढीकडे हस्तांतरित झालेली स्थावर किंवा जंगम मालमत्ता. परंतु, अनेकांना प्रश्न पडतो की, जर ही वारशाने मिळालेली मालमत्ता विकली तर त्यावर कर (Tax) लागू होईल का? तसेच, कोणते कायदे आणि नियम यासाठी महत्त्वाचे आहेत?

सरकारने भांडवली नफ्यावर (Capital Gains Tax) विशिष्ट नियम लागू केले आहेत, जे वारसाहक्काने मिळालेल्या जमिनीच्या किंवा इतर मालमत्तेच्या विक्रीसाठी महत्त्वाचे ठरतात. जर तुम्हीही पणजोबा किंवा आजोबांकडून वारसा हक्काने जमीन मिळवली असेल आणि ती विकण्याचा विचार करत असाल, तर या संदर्भातील कर नियम, सवलती आणि प्रक्रिया समजून घेणे गरजेचे आहे.

वारसा हक्काने मिळालेल्या जमिनीच्या विक्रीवरील कर (Tax Rules on Inherited Property Sale)

जर तुम्ही वारसा हक्काने मिळालेली जमीन विकली, तर ती मालमत्ता तुमच्यासाठी मुक्त संपत्ती (Tax-Free Asset) म्हणून गणली जात नाही. यावर भांडवली नफा कर (Capital Gains Tax) लागू होतो. भांडवली नफा दोन प्रकारांमध्ये विभागला जातो:

1. अल्पकालीन भांडवली नफा कर (Short-Term Capital Gains - STCG)
   • जर मालमत्ता विक्रीपूर्वी २४ महिन्यांच्या आत विकली गेली, तर ती अल्पकालीन भांडवली नफा म्हणून गणली जाते.
   • या प्रकारातील नफ्यावर तुमच्या उत्पन्नाच्या कर स्लॅबनुसार (Income Tax Slab) कर भरावा लागतो.
2. दीर्घकालीन भांडवली नफा कर (Long-Term Capital Gains - LTCG)
   • जर मालमत्ता २४ महिन्यांपेक्षा जास्त काळ ठेवल्यानंतर विकली गेली, तर ती दीर्घकालीन भांडवली नफा म्हणून ओळखली जाते.
   • यावर २०% दराने कर (Tax @ 20%) लागू होतो.

वारसा हक्काने मिळालेल्या जमिनीच्या विक्रीसाठी मूळ किंमत आणि धारणा कालावधी (Original Cost & Holding Period)

1. मूळ खरेदी किंमत कशी ठरवली जाते?

वारसाहक्काने मिळालेल्या जमिनीच्या कराची गणना करताना, तिचे मूळ संपादन मूल्य (Original Acquisition Cost) हे तुमच्या पूर्वजांनी ती खरेदी करताना भरलेली रक्कम म्हणून गणले जाते.

• जर मालमत्ता १ एप्रिल २००१ पूर्वी खरेदी केली गेली असेल, तर प्राप्तिकर विभाग तुम्हाला त्या तारखेला असलेले बाजारमूल्य (Fair Market Value - FMV) स्वीकारण्याची मुभा देतो.
• यानुसार, जर तुम्ही जमीन विकली, तर कराची गणना १ एप्रिल २००१ च्या बाजारभावाच्या आधारावर होईल.

2. धारणा कालावधी (Holding Period) कसा मोजला जातो?

• वारसा हक्काने मिळालेल्या मालमत्तेच्या बाबतीत धारणा कालावधी हा मूळ मालकाच्या मालकीच्या कालावधीसह मोजला जातो.
• म्हणजे, जर तुमच्या पणजोबांनी १९८० मध्ये जमीन विकत घेतली असेल आणि तुम्ही २०२४ मध्ये विकली, तर धारणा कालावधी १९८० पासून मोजला जाईल.

वारसा हक्काने मिळालेल्या जमिनीच्या विक्रीवरील कर कमी करण्याचे मार्ग (Tax Saving Options)

1. कलम ५४ (Section 54) - नवीन घर खरेदी करून कर वाचवा

जर तुम्ही विक्रीतून मिळालेली रक्कम नवीन निवासी मालमत्ता खरेदी करण्यासाठी वापरली, तर तुम्हाला कलम ५४ अंतर्गत कर सवलत मिळू शकते.

• नवीन घर विक्रीच्या तारखेपासून २ वर्षांच्या आत खरेदी करावे किंवा ३ वर्षांत बांधकाम पूर्ण करावे.
• हे केल्यास, तुम्ही दीर्घकालीन भांडवली नफा कर (LTCG Tax) टाळू शकता.

2. कलम ५४EC (Section 54EC) - बॉण्डमध्ये गुंतवणूक करा

• जर तुम्ही REC, NHAI सारख्या भांडवली नफा बाँडमध्ये गुंतवणूक केली, तर तुम्हाला ५० लाख रुपयांपर्यंत करसवलत मिळू शकते.
• या गुंतवणुकीचा लॉक-इन कालावधी ५ वर्षांचा असतो.

3. भांडवली नफा खाते (Capital Gains Account Scheme - CGAS)

जर तुम्हाला त्वरित नवीन घर खरेदी करता येत नसेल, तर बँकेत भांडवली नफा खाते उघडून रक्कम जमा करू शकता.

• यामुळे तुम्हाला पुढील ३ वर्षांपर्यंत कर सवलत मिळते.

भारतात वारसा कर (Inheritance Tax) लागू होतो का?

• सध्या भारतात वारसा कर नाही. म्हणजे, तुम्हाला पणजोबा किंवा आजोबांकडून मिळालेल्या मालमत्तेसाठी कोणताही कर भरावा लागत नाही.
• मात्र, जर तुम्ही ही मालमत्ता विकली, तर तुम्हाला भांडवली नफा कर भरावा लागतो.

✅ वारसा हक्काने मिळालेली जमीन विकता येते, पण त्यावर भांडवली नफा कर लागू होतो.
✅ कराची गणना मूळ मालकाने ती खरेदी करताना भरलेल्या रकमेच्या आधारावर होते.
✅ जर मालमत्ता २४ महिन्यांपेक्षा जास्त काळ ठेवल्यास, २०% दीर्घकालीन भांडवली नफा कर लागू होतो.
✅ नवीन घर खरेदी करून किंवा बॉण्डमध्ये गुंतवणूक करून कर वाचवता येतो.
✅ भारतात वारसा कर नाही, पण विक्री केल्यास कर भरावा लागतो.

जर तुम्ही वारसा हक्काने मिळालेली मालमत्ता विकण्याचा विचार करत असाल, तर कर नियोजन करणे आवश्यक आहे. यासाठी योग्य सल्लागारांचा सल्ला घेणे फायदेशीर ठरेल.