Property Rule : तुमची जमीन जंगम की स्थावर? कायदेशीर नियम जाणून घ्या

Property Rule:- मालमत्तेशी संबंधित कायदेशीर संकल्पना सामान्य लोकांसाठी समजून घेणे अनेकदा कठीण जाते. विशेषतः जंगम (Moveable Property) आणि स्थावर (Immovable Property) मालमत्तेबाबत अनेकांच्या मनात संभ्रम असतो. मालमत्ता खरेदी किंवा हस्तांतरित करताना या दोन्ही प्रकारातील फरक जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे असते. कोणत्याही प्रकारची मालमत्ता खरेदी करताना तिच्या स्वरूपाची योग्य माहिती नसेल, तर भविष्यात कायदेशीर अडचणी निर्माण होऊ शकतात. त्यामुळे, मालमत्तेचा प्रकार, त्याचे कायदेशीर महत्त्व आणि हस्तांतरणाची प्रक्रिया समजून घेणे गरजेचे आहे.

मालमत्तेचे दोन प्रमुख प्रकार

मालमत्तेचे दोन प्रमुख प्रकार आहेत.स्थावर मालमत्ता आणि जंगम मालमत्ता. ज्या मालमत्तेला एका जागेवरून हलवता येत नाही, तिला स्थावर मालमत्ता म्हणतात. या प्रकारात घरे, इमारती, शेतीच्या जमिनी, कारखाने आणि इतर स्थायी मालमत्तांचा समावेश होतो. स्थावर मालमत्ता कायमस्वरूपी एका जागीच राहते आणि तिचे हस्तांतरण करण्यासाठी विशिष्ट कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते. उदाहरणार्थ, कोणतेही घर, गृहनिर्माण प्रकल्प, शेती किंवा व्यावसायिक इमारती या स्थावर मालमत्तेच्या कक्षेत येतात. अशा मालमत्तेच्या हस्तांतरणासाठी विक्री करार (Sale Deed), मृत्युपत्र (Will), वारसाहक्क प्रमाणपत्र (Succession Certificate) किंवा गिफ्ट डीड (Gift Deed) यासारख्या अधिकृत दस्तऐवजांची आवश्यकता असते.

शेतीच्या जमिनीचा व्यवहार विशेष कायद्यांच्या अधीन असतो. भारतातील काही राज्यांमध्ये कृषी नसलेल्या व्यक्तींना शेती जमीन खरेदी करण्यास बंदी आहे. या जमिनींच्या व्यवहारासाठी अधिकृत रेकॉर्ड ठेवणे आवश्यक आहे. शेतीच्या जमिनीच्या हस्तांतरणासाठी संबंधित महसूल विभागाची परवानगी आणि कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते.

दुसरीकडे, जी मालमत्ता एका जागेवरून दुसऱ्या ठिकाणी हलवता येते, तिला जंगम मालमत्ता म्हणतात. या प्रकारात दैनंदिन वापराच्या वस्तू, वाहने, दागिने, इलेक्ट्रॉनिक उपकरणे यांचा समावेश होतो. उदाहरणार्थ, सोन्याचे दागिने, कार, दुचाकी, फर्निचर, लॅपटॉप यांसारख्या गोष्टी सहजपणे एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी हलवता येतात. जंगम मालमत्तेच्या खरेदी-विक्रीसाठी विक्री पावती (Invoice) किंवा हस्तांतरण प्रमाणपत्र (Transfer Certificate) यासारख्या दस्तऐवजांची आवश्यकता असते, पण स्थावर मालमत्तेसारखी गुंतागुंतीची प्रक्रिया त्यात नसते.

दोन्ही मालमत्तांच्या वाटणी प्रक्रियेतील फरक

मालमत्तेच्या वाटणी आणि विभाजन प्रक्रियेतही मोठा फरक आहे. स्थावर मालमत्ता विभाजित करताना कायदेशीर प्रक्रिया काटेकोरपणे पाळावी लागते. मृत्युपत्र किंवा वारसाहक्क प्रमाणपत्राशिवाय अशी मालमत्ता हस्तांतरित करता येत नाही. जंगम मालमत्तेच्या बाबतीत मात्र कोणतीही गुंतागुंतीची प्रक्रिया नसते. ती सहज विभागता येते आणि कोणालाही दिली जाऊ शकते. उदाहरणार्थ, एखाद्या व्यक्तीच्या मृत्यूनंतर त्याच्या जंगम मालमत्तेचा सहज वाटा केला जाऊ शकतो.

जमिनीवरील वनस्पतींच्या बाबतीत विशेष कायदेशीर संकल्पना आहेत. बहुतांश लोकांना वाटते की झाडे, गवत किंवा वनस्पती या स्थावर मालमत्तेचा भाग असतात. मात्र, प्राप्तिकर कायद्यानुसार, जर जमीन आणि त्यावर उगवणाऱ्या वनस्पती स्वतंत्रपणे विकल्या जात असतील आणि त्यावर कर लागू होत असेल, तर त्या वनस्पती जंगम मालमत्ता मानल्या जातात. त्यामुळे, जमीन आणि तिच्या उत्पादनांवर वेगळ्या प्रकारचा कर लागू होतो.

दरम्यान, मालमत्तेचे स्वरूप आणि त्यासंबंधीचे कायदे समजून घेतल्यास, मालमत्तेच्या व्यवहारात येणाऱ्या अडचणी टाळता येतात. स्थावर मालमत्ता कायमस्वरूपी एका ठिकाणी राहते आणि तिच्या हस्तांतरणासाठी विशिष्ट कायदेशीर प्रक्रिया आवश्यक असते, तर जंगम मालमत्ता सहज हलवता येते आणि तिच्या खरेदी-विक्रीसाठी तुलनात्मकदृष्ट्या सोपी प्रक्रिया असते. दोन्ही प्रकारच्या मालमत्तांसाठी कायदेशीर नियम वेगवेगळे असतात आणि व्यवहार सुरक्षित व कायदेशीररित्या पूर्ण करण्यासाठी त्यांची संपूर्ण माहिती असणे आवश्यक असते.