Property Law: शेती वाटपात मोठ्या भावाची फसवणूक?... भावांमध्ये जमीन वाटताना कुणाला किती जमीन मिळते? जाणून घ्या कायदा

Shetjamin Vaatni:- भारतातील शेतीच्या वाटणीसंदर्भात अनेक प्रथा आणि परंपरा आहेत, ज्यामुळे कुटुंबांमध्ये वाद निर्माण होण्याची शक्यता असते. विशेषतः लहान भावाला शेतजमीन वाटणीमध्ये पहिला हक्क असतो का, हा प्रश्न अनेकांना पडतो. गावागावांमध्ये असे अनेक गैरसमज प्रचलित आहेत, ज्यामुळे कुटुंबांमध्ये तणाव वाढतो. शेतीच्या वाटणीबाबत कोणते कायदेशीर नियम आहेत आणि कोणत्या परंपरा पाळल्या जातात, याचा सविस्तर आढावा घेणे गरजेचे आहे.

शेतीच्या मालकी हक्काची वाटणी – कायदेशीर दृष्टिकोन आणि परंपरा

भारतीय वारसा कायद्यानुसार, वडिलोपार्जित जमीन भावंडांमध्ये समान भागांमध्ये वाटली जाते. हिंदू उत्तराधिकार कायदा, १९५६ (Hindu Succession Act, 1956) यासंदर्भात स्पष्ट नियमावली देतो. या कायद्यानुसार, पुरुष आणि महिला वारसांना समान हक्क आहेत. मात्र, काही भागांत पारंपरिक पद्धतीनुसार लहान भावाला पहिली निवड दिली जाते, आणि नंतर क्रमाक्रमाने इतर भावांना वाटप केले जाते. शेवटी, मोठ्या भावाला उरलेला हिस्सा दिला जातो. ही प्रक्रिया एका सामाजिक संकेतावर आधारित आहे, परंतु ती कायद्याने बंधनकारक नाही.

घर आणि शेतीच्या वाटणीतील पारंपरिक संकल्पना

फक्त शेतीच नव्हे, तर वडिलोपार्जित घराच्या वाटपासाठीही काही प्रथा आहेत. अनेक कुटुंबांमध्ये लहान भावाला पहिली निवड दिली जाते. मात्र, यासाठी कोणताही कायदेशीर दस्तऐवज नाही. घराचे किंवा जमिनीचे वाटप करताना कायद्याच्या चौकटीत राहणे गरजेचे आहे, अन्यथा भविष्यात मालकी हक्काबाबत वाद निर्माण होऊ शकतात.

परंपरा आणि कायदा – काय खरे?

कायद्याच्या दृष्टीने पाहता, लहान भावाला शेतीच्या वाटपामध्ये प्राधान्य दिले जावे, अशी कोणतीही स्पष्ट तरतूद नाही. सर्व वारसांना समान हक्क असतात. महाराष्ट्रात, विशेषतः सातारा, सांगली, कोल्हापूरसारख्या भागांमध्ये मोठ्या भावाला उजव्या भागातील जमीन मिळावी, अशी परंपरा आहे. मात्र, ही कायद्याने मान्य नसलेली सामाजिक प्रथा आहे.

शेतीच्या वाटणीतील वाद आणि त्यावरील कायदेशीर तोडगा

कुटुंबांमध्ये शेतीच्या वाटणीवरून अनेकदा वाद निर्माण होतात. काही प्रकरणांमध्ये न्यायालयातही जावे लागते. अशा परिस्थितीत कायद्याचा आधार घेऊन वाटणी करणे अधिक सोयीस्कर ठरते. जर कोणत्याही व्यक्तीला वाटणीवर आक्षेप असेल, तर त्याने न्यायालयात दावा दाखल करून योग्य कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करावी.

काय करावे?

शेतीच्या वाटणीसंबंधी कोणताही वाद टाळण्यासाठी सर्व वारसांनी आपसात चर्चा करून परस्पर संमतीने निर्णय घेणे गरजेचे आहे. लहान भावाला प्राधान्य देण्याचा निर्णय पूर्णपणे कुटुंबाच्या सहमतीवर अवलंबून असतो. मात्र, कायदेशीर दृष्टिकोनातून पाहता, प्रत्येक वारसाला समान वाटा मिळावा, हाच नियम लागू होतो.

अशाप्रकारे बघितले तर लहान भावाला शेतीच्या वाटणीमध्ये पहिली निवड करण्याचा हक्क आहे, अशी कोणतीही कायदेशीर तरतूद नाही. ही केवळ परंपरा किंवा सामाजिक संकेत आहे, जो काही भागांमध्ये पाळला जातो. भारतीय वारसा कायद्यानुसार, सर्व वारसांना समान अधिकार दिले गेले आहेत. त्यामुळे शेती किंवा घराच्या वाटणीमध्ये कोणालाही विशेष सवलत दिली जात नाही. भविष्यातील वाद टाळण्यासाठी, कायद्याच्या चौकटीत राहून वाटणी करणे आणि आपसी समन्वय राखणे अधिक योग्य ठरते.