Onion Seed Production: कांदा बीजोत्पादनातील गुपित उघड! हा शेतकरी सांगतो उत्पन्न वाढवण्याचा सोपा मार्ग!

Onion Seed Production:- भारतात कांदा उत्पादन हे मोठ्या प्रमाणावर होते, आणि त्यापासून बीजोत्पादन करणे हा एक महत्त्वाचा भाग आहे. मात्र, बीजोत्पादन करताना परागीभवन (pollination) ही प्रक्रिया अत्यंत महत्त्वाची ठरते. या प्रक्रियेसाठी मधमाश्यांचा (honey bees) मोठा वाटा असतो. मधमाश्यांच्या मदतीने फुलांमध्ये योग्य प्रकारे परागीभवन होते आणि त्यामुळे बीजोत्पादनाची गुणवत्ता तसेच उत्पादनाचा दर वाढतो. परंतु गेल्या काही वर्षांमध्ये शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणावर मधमाश्यांच्या अनुपस्थितीचा सामना करावा लागत आहे.

यामागील प्रमुख कारण म्हणजे वाढता रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर. रासायनिक फवारणीमुळे मधमाश्यांचे संवर्धन धोक्यात आले आहे, त्यामुळे शेतीमध्ये परागीभवनाची नैसर्गिक प्रक्रिया प्रभावित होत आहे. परिणामी, कांदा बीजोत्पादन करणाऱ्या शेतकऱ्यांना मोठ्या प्रमाणावर नुकसान सहन करावे लागत आहे.

गोवर्धन येथील भूषण तायडे यांचा शास्त्रोक्त प्रयोग

ही समस्या ओळखून रिसोड तालुक्यातील गोवर्धन येथील भूषण तायडे या कृषिपदवीधर शेतकऱ्याने मधमाश्यांना आकर्षित करण्यासाठी एक शास्त्रोक्त प्रयोग राबवला आणि तो अत्यंत यशस्वी ठरला. त्याने रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर पूर्णतः बंद केला आणि जैविक शेतीच्या तंत्रांचा अवलंब केला.

मधमाश्यांना आकर्षित करण्यासाठी केलेल्या उपाययोजना

रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर बंद करून जैविक शेतीचा अवलंब

भूषण तायडे यांनी पारंपरिक पद्धतीने कांदा बीजोत्पादन करत असताना रासायनिक फवारणी पूर्णतः बंद केली. रासायनिक कीटकनाशकांमुळे मधमाश्या मरतात आणि पर्यावरणाचा समतोल बिघडतो. त्यामुळे त्यांनी सेंद्रिय व जैविक कीटकनाशकांचा वापर सुरू केला, ज्यामुळे मधमाश्यांसाठी सुरक्षित वातावरण निर्माण झाले.

गूळ-पाण्याचा वापर करून मधमाश्यांना आकर्षित करणे

मधमाश्यांना परागीभवनासाठी आकर्षित करण्यासाठी त्यांनी गूळ आणि पाणी गरम करून त्याचा वापर केला. प्लॉटच्या बाजूला एक मोठे भांडे ठेवून त्यामध्ये गुळाचे पाणी ठेवण्यात आले, जेणेकरून त्याचा सुगंध दूरपर्यंत पसरला आणि मधमाश्यांनी त्या भागात गर्दी करायला सुरुवात केली.

मधमाश्यांसाठी अन्न आणि पाण्याची उपलब्धता

मधमाश्यांचे संवर्धन टिकवण्यासाठी त्यांनी शेतात एक लहानसा खड्डा खोदून त्यामध्ये पाणी ठेवले, जेणेकरून मधमाश्यांना पाणी सहज उपलब्ध होईल. याशिवाय, उसाच्या पाचटावर गुळाचे पाणी शिंपडले, ज्यामुळे त्यांना अन्न मिळू लागले आणि त्यांचा संचार वाढला.

परागीभवनाच्या प्रक्रियेला चालना

या पद्धतींमुळे मधमाश्यांची संख्या मोठ्या प्रमाणावर वाढली आणि त्यांनी कांदा बीज पिकामध्ये परागीभवन करण्यास मदत केली. परिणामी, बीजोत्पादनाचा दर्जा सुधारला आणि उत्पादनात वाढ झाली.

यशस्वी प्रयोगाचे परिणाम आणि फायदे

परागीभवनाचा दर वाढला – मधमाश्यांच्या उपस्थितीमुळे फुलांचे योग्य प्रमाणात परागीभवन झाले, ज्यामुळे बीजोत्पादनाचा दर्जा सुधारला.

शेतीतील उत्पादन वाढले – मधमाश्यांमुळे अधिक परागीभवन होऊन बीज उत्पादनात ३०-४०% वाढ झाली.

जैविक शेतीला चालना मिळाली – या प्रयोगामुळे रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळला गेला आणि पर्यावरणपूरक शेतीला प्रोत्साहन मिळाले.

इतर शेतकऱ्यांनाही प्रेरणा मिळाली – हा प्रयोग केवळ त्यांच्या शेतापुरता मर्यादित न राहता इतर शेतकऱ्यांनीही तो अवलंब करण्यास सुरुवात केली.

अशाप्रकारे कांदा बीजोत्पादनामध्ये मधमाश्यांचे योगदान महत्त्वाचे असल्याने त्यांचे संवर्धन आवश्यक आहे. वाढता रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर आणि शेतीतील बदलांमुळे मधमाश्यांची संख्या घटत चालली आहे, यावर उपाय म्हणून जैविक शेतीच्या तंत्रांचा अवलंब करणे आणि नैसर्गिक पद्धतीने मधमाश्यांना आकर्षित करणे हा सर्वोत्तम उपाय ठरतो.

भूषण तायडे यांचा प्रयोग हा पर्यावरणपूरक शेतीसाठी एक दिशादर्शक ठरला आहे, जो भविष्यात इतर शेतकऱ्यांसाठीही उपयुक्त ठरेल.