Nominee Rule: बँकेत लाखो रुपये असले तरी तुमच्या कुटुंबाला मिळतीलच असं नाही! हे नियम तुम्हाला माहित आहेत का?

Heir Property Rule:- आजच्या घडीला बहुतांश लोक विमा पॉलिसी, बँक खाते किंवा एफडीसाठी नॉमिनीची नोंदणी करतात. मात्र, बहुतांश लोकांचा असा समज असतो की नामांकित व्यक्ती म्हणजेच त्या मालमत्तेचा अंतिम हक्कदार असतो. पण प्रत्यक्षात हे संपूर्णपणे सत्य नाही. अनेकदा बँक खाते, एफडी किंवा विमा पॉलिसीमध्ये नॉमिनी नोंदवला जातो, पण याचा अर्थ असा होत नाही की त्या व्यक्तीला संपूर्ण रक्कमेचा वारसा मिळतो. उदाहरणार्थ, जर एखाद्या व्यक्तीने आपल्या पत्नीला नॉमिनी म्हणून नोंदवले असेल, तर त्या विमा किंवा खात्यातील रक्कम तिला मिळेलच असे नाही. कारण अंतिम हक्क कोणाला मिळणार आहे, हे मृत्युपत्र किंवा कायदेशीर वारसत्त्व कायद्यांनुसार ठरते.

नॉमिनी आणि वारस यातील महत्त्वाचा फरक

बँका आणि वित्तीय संस्था ग्राहकांना खात्यासाठी नॉमिनी नियुक्त करण्यास सांगतात, कारण खातेदाराच्या मृत्यूनंतर निधी विनादावे पडून राहू नये. मात्र, नॉमिनी ही केवळ एक मध्यस्थ म्हणून काम करते आणि ती त्या रकमेची कायदेशीर मालक नसते. नॉमिनी फक्त त्या निधीची जबाबदारी तात्पुरती पार पाडते आणि अंतिम हक्क कायदेशीर वारसालाच मिळतो.

जर मृत्युपत्र नसेल, तर हिंदू उत्तराधिकार कायदा १९५६ नुसार, पत्नी, मुले, आई हे प्रथम श्रेणीचे वारस मानले जातात. मुस्लिम समाजासाठी शरीयत कायदा १९३७ लागू होतो, तर ख्रिश्चन समाजासाठी भारतीय उत्तराधिकार कायदा १९२५ लागू होतो. त्यामुळे नॉमिनी आणि वारस यामध्ये मोठा फरक असून, अंतिम मालकी हक्क कायद्याने ठरतो.

मुदत ठेवी (एफडी), विमा आणि शेअर्ससाठी वेगवेगळे नियम

बँक खाते आणि एफडी

जर खातेदाराचा मृत्यू झाल्यास आणि नॉमिनी असेल, तर बँक ती रक्कम नॉमिनीला देऊ शकते. मात्र, अंतिम हक्क हा कायदेशीर वारसांना मिळतो. नॉमिनी फक्त पैसे स्वीकारण्यासाठी अधिकृत असतो, पण तो त्या रकमेचा कायदेशीर मालक नाही.

विमा पॉलिसी

बरेच लोक विमा पॉलिसीमध्ये नॉमिनी ठेवतात आणि समजतात की त्यालाच विम्याची पूर्ण रक्कम मिळेल. पण जर मृत्युपत्रानुसार दुसऱ्या व्यक्तीला हक्क दिला असेल, तर विम्याची रक्कम त्या कायदेशीर वारसालाच मिळेल. त्यामुळे मृत्युपत्र करणे महत्त्वाचे आहे.

शेअर्स आणि गुंतवणूक

सेबीच्या नियमानुसार शेअर्ससाठी नॉमिनी आवश्यक आहे. मात्र, शेअर्सच्या बाबतीत देखील नॉमिनी अंतिम वारस असतोच असे नाही. वारसांनी हक्क सांगितल्यास, शेअर्सचे हस्तांतरण कायदेशीर प्रक्रियेनुसार करण्यात येते.

मृत्युपत्राचे महत्त्व आणि कायदेशीर वारसांचा अधिकार

जर एखाद्या व्यक्तीने मृत्युपत्र (Will) तयार केले असेल, तर त्यात नमूद केलेल्या व्यक्तीलाच त्या संपत्तीचा संपूर्ण हक्क मिळतो. जर मृत्युपत्र नसेल, तर हिंदू उत्तराधिकार कायद्याने पहिल्या श्रेणीतील वारसांना (पत्नी, मुले, आई) हक्क दिला जातो. जर पहिल्या श्रेणीतील कोणीही अस्तित्वात नसेल, तर दुसऱ्या श्रेणीतील वारसांना संपत्ती मिळते.

नामांकन करताना या गोष्टी लक्षात ठेवा

फक्त नॉमिनी नियुक्त करणे पुरेसे नाही. अंतिम हक्क मिळवण्यासाठी मृत्युपत्र तयार करणे आवश्यक आहे.नॉमिनी केवळ मध्यस्थ असतो. तो त्या संपत्तीचा मालक नसतो.बँक, एफडी, शेअर्स आणि विमा यांचे वेगवेगळे कायदे असतात. प्रत्येक मालमत्तेसाठी वेगवेगळ्या वारस नियमांचा विचार करावा लागतो.कायद्याच्या दृष्टीने वारसत्त्व हक्क महत्त्वाचा असतो. जर मृत्युपत्र नसेल, तर कायदेशीर वारसांना हक्क मिळतो.शासकीय कागदपत्रांमध्ये वारसांचे नाव असणे आवश्यक आहे.नॉमिनी ठेवण्यासोबतच वारसांचा उल्लेख करणे गरजेचे आहे.

संपत्तीचे योग्य नियोजन कसे करावे?

जर तुम्हाला खात्री करायची असेल की तुमच्या संपत्तीचा योग्य लाभ गरजूंना मिळावा, तर योग्य नियोजन करणे महत्त्वाचे आहे. त्यासाठी:

मृत्युपत्र तयार करा: कोणाला किती मालमत्ता द्यायची आहे, हे स्पष्ट लिहा.

वारसांचे योग्य कागदपत्र ठेवा: बँक खाते, एफडी, शेअर्स आणि विमा यासाठी वारसांचे स्पष्ट उल्लेख असावेत.

नॉमिनी अपडेट करा: वेळोवेळी नॉमिनी बदलणे आवश्यक असल्यास तो बदल करा.

कायदेशीर सल्ला घ्या: संपत्ती आणि वारसत्त्व नियोजनासाठी वकील किंवा आर्थिक सल्लागाराचा सल्ला घ्या.

अशाप्रकारे केवळ बँक, एफडी किंवा विमा पॉलिसीमध्ये नॉमिनी असणे पुरेसे नाही. अंतिम हक्क कायद्याने निश्चित होतो. त्यामुळे योग्य नियोजन करून मृत्युपत्र तयार करणे गरजेचे आहे, जेणेकरून आपल्या संपत्तीचा योग्य लाभ आपल्या इच्छित वारसांना मिळेल.