Mushrooms Farming : महिला शेतकऱ्यांनी करून दाखवलं ! मशरूम शेतीने बदलले जीवन

सध्याच्या स्टार्टअपच्या युगात पारंपरिक शेतीला नवा आयाम मिळत आहे. पारंपरिक पिकांबरोबरच शेतीपूरक व्यवसाय शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक स्थैर्याचा नवा मार्ग ठरत आहे. महाराष्ट्रातील नंदुरबार जिल्ह्यातील महिला शेतकऱ्यांनीही हा बदल स्वीकारत मशरूम शेतीतून नवा रोजगार निर्माण केला आहे. शेतीला पर्यायी व्यवसाय म्हणून मशरूम शेतीने या महिलांना मोठे आर्थिक स्वावलंबन मिळवून दिले आहे.

स्थलांतर थांबवण्यासाठी महिलांचा पुढाकार

नंदुरबार जिल्हा हा आदिवासीबहुल भाग असून रोजगाराच्या मर्यादित संधींमुळे येथे मोठ्या प्रमाणावर स्थलांतर होते. अनेक पुरुष आणि महिला रोजगाराच्या शोधात गुजरातमध्ये स्थलांतर करतात. ही समस्या लक्षात घेऊन स्थानिक पातळीवर रोजगार निर्मिती करण्याच्या उद्देशाने कृषी विभागाने महिलांना मशरूम शेतीकडे वळवले. नवापूर तालुक्यातील २५ महिलांना मशरूम उत्पादनाचे प्रशिक्षण देण्यात आले. त्यामध्ये मशरूम लागवडीचे प्रात्यक्षिक, बियाणे निवड, उत्पादन प्रक्रिया, तसेच कीड व रोग व्यवस्थापन यासंबंधी मार्गदर्शन करण्यात आले. महिलांनी या प्रशिक्षणाचा उपयोग करून घरच्या घरी मशरूम उत्पादन सुरू केले.

मशरूम शेतीची संधी आणि उत्पादन प्रक्रिया

मशरूम शेती ही कमी जागेत आणि कमी गुंतवणुकीत सुरू करता येणारी शेती आहे. पारंपरिक शेतीच्या तुलनेत मशरूम उत्पादनासाठी मोठ्या जमिनीची आवश्यकता नसते. शेतात किंवा घरात कमी जागेतही मशरूम उत्पादन सहज करता येते. उत्पादनासाठी शेतातील काड्या, गवत, गूळ आणि योग्य प्रमाणात आर्द्रता ठेवून मशरूमसाठी अनुकूल वातावरण तयार केले जाते. कृषी विभागाने दिलेल्या बीजांचा (स्पॉन) वापर करून मशरूमचे उत्पादन घेतले जाते. साधारण १५-२० दिवसांत मशरूम तयार होते, त्यानंतर त्याची काढणी केली जाते आणि बाजारात विक्री केली जाते.

सुरत बाजारपेठेमुळे मिळत आहे अधिक फायदा

नवापूर तालुका गुजरातच्या सुरत शहरालगत असल्याने तिथे मशरूमसाठी मोठी बाजारपेठ उपलब्ध आहे. सुरतमध्ये मशरूमला मोठ्या प्रमाणात मागणी असल्याने या उत्पादनाला चांगला दर मिळतो. मशरूम बियाण्याचा खर्च फक्त ३०० रुपये प्रति किलो असतो, पण विक्री दर १२०० ते १५०० रुपये प्रति किलो मिळत असल्याने शेतकऱ्यांना मोठा नफा मिळत आहे. कमी खर्च आणि अधिक नफा यामुळे हा व्यवसाय महिलांसाठी आर्थिक स्वावलंबनाचा मार्ग ठरतो आहे.

महिला शेतकऱ्यांचे आर्थिक सशक्तीकरण

या महिलांनी मशरूम शेतीच्या माध्यमातून आर्थिक स्थैर्य मिळवले आहे. यामुळे त्यांना घरखर्च सांभाळण्याबरोबरच बचत करण्याची संधीही मिळाली आहे. यापूर्वी रोजगारासाठी स्थलांतर करणाऱ्या महिलांना आता गावातच व्यवसाय करता येत असल्याने त्यांचे जीवनमान उंचावले आहे. यामुळे संपूर्ण कुटुंबाचा आर्थिक स्तर सुधारत असून, महिलांना स्वतःच्या पायावर उभे राहण्याची संधी मिळाली आहे.

आयुर्वेदिक कंपन्यांसोबत करार करण्याची योजना

कृषी विभाग आता १०० नवीन आदिवासी महिला शेतकऱ्यांना मशरूम शेतीचे प्रशिक्षण देण्याचा विचार करत आहे. मशरूम केवळ खाद्यपदार्थ म्हणूनच नव्हे, तर औषधांमध्येही वापरण्यात येते. त्यामुळे मशरूमचे उत्पादन वाढवून आयुर्वेदिक औषध कंपन्यांशी करार करण्याची योजना आखली जात आहे. जर हा उपक्रम यशस्वी झाला, तर भविष्यात मोठ्या प्रमाणावर महिलांना मशरूम शेतीच्या माध्यमातून स्थिर रोजगार मिळू शकेल.

नवापूर तालुका बनेल ‘मशरूम हब’

मशरूम शेतीमुळे नंदुरबार जिल्ह्यातील स्थलांतर रोखण्यास मदत मिळत आहे. कमी खर्च आणि जास्त नफा मिळत असल्याने अधिकाधिक महिला हा व्यवसाय स्वीकारत आहेत. परिणामी, जिल्ह्यातील ग्रामीण भागामध्ये आर्थिक प्रगती होत आहे. कृषी विभागाच्या प्रयत्नांमुळे भविष्यात नवापूर तालुका मशरूम उत्पादनासाठी प्रसिद्ध होईल आणि ‘मशरूम हब’ म्हणून ओळखला जाईल.

शेतीपूरक व्यवसायाने महिलांना मिळाले नवे जीवन

नंदुरबार जिल्ह्यातील महिलांनी कृषीपूरक व्यवसायाच्या मदतीने स्वतःचे आर्थिक स्वावलंबन साधले आहे. मशरूम शेतीच्या यशस्वी प्रयोगामुळे त्या आता इतर महिलांसाठीही प्रेरणादायी ठरल्या आहेत. ही शेती पारंपरिक शेतीपेक्षा अधिक फायदेशीर ठरत असल्याने भविष्यात अधिक महिला मशरूम शेतीकडे वळतील आणि ग्रामीण भागातील रोजगार निर्मितीत मोठी भर पडेल.