Milk Increase Tips: दूध उत्पादन वाढवायचे आहे? पशुपालन तज्ञांचे ‘हे’ गुपित नक्की जाणून घ्या

Milk Increase Tips:- पशुपालकांसाठी गायी आणि म्हशींचे दूध उत्पादन वाढवणे हे नेहमीच एक महत्त्वाचे आव्हान असते. वर्षभर, पशुपालकांना हा प्रश्न सतावत असतो की त्यांच्या जनावरांना कोणता आहार द्यावा, जेणेकरून दूधाचे प्रमाण वाढेल. अनेक पशुपालकांचा असा समज आहे की जितका जास्त हिरवा चारा दिला जाईल, तितके जास्त दूध मिळेल. मात्र, ही संकल्पना पूर्णतः बरोबर नाही. अधिक प्रमाणात हिरवा चारा दिल्याने जनावरांची पचनशक्ती बिघडू शकते आणि त्यामुळे त्यांना अपचन, ताप किंवा इतर आजार होऊ शकतात. त्यामुळे दूध उत्पादन वाढवायचे असल्यास संतुलित आहार महत्त्वाचा ठरतो. चारा आणि खनिजांचे संतुलित प्रमाण देणे आवश्यक आहे, जेणेकरून जनावरांचे आरोग्य सुधारेल आणि दूध उत्पादन वाढेल.

दूध उत्पादन कमी होण्याची कारणे

गायी आणि म्हशींचे दूध उत्पादन अचानक कमी होण्यामागे विविध कारणे असतात. यामध्ये मुख्यतः आहारातील कमतरता, आजारपण, अपूर्ण देखभाल, योग्य काळजीचा अभाव, पाणी कमी मिळणे आणि प्रसूतीनंतरची योग्य निगा न राखणे ही कारणे महत्त्वाची ठरतात. बर्‍याच वेळा जनावरांच्या शरीरात पोषणतत्त्वांची कमतरता असते, त्यामुळे दूधाचे प्रमाण कमी होते. त्याशिवाय, जर जनावर आजारी असेल किंवा त्याला जंत झाले असतील, तर त्याचा थेट परिणाम दूध उत्पादनावर होतो. अशा परिस्थितीत जनावरांना योग्य आहार देणे आणि वेळच्या वेळी त्यांच्या आरोग्याची तपासणी करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

गायी-म्हशींच्या आहाराची योग्य पद्धत

पशु पोषण तज्ज्ञांच्या मते, जनावरांचे दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी त्यांच्या आहारात योग्य प्रमाणात प्रथिने, जीवनसत्त्वे आणि खनिजे असणे आवश्यक आहे. दूध देणाऱ्या जनावरांना संतुलित आहार मिळाल्यास त्यांच्या शरीराची उर्जा वाढते आणि दूध उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते. आहारात हिरवा चारा, सुका चारा आणि खनिज मिश्रण यांचा योग्य समतोल राखणे आवश्यक आहे.

हिरवा चारा: गायी आणि म्हशींना रोज किमान १० किलो हिरवा चारा देणे आवश्यक आहे. यात पोषणतत्त्वे भरपूर प्रमाणात असतात. मात्र, अतिप्रमाणात हिरवा चारा दिल्यास त्यांच्या पचनावर परिणाम होतो, त्यामुळे प्रमाण संतुलित ठेवावे.

सुका चारा: दिवसाला ५ किलो सुका चारा दिल्यास जनावरांची पचनशक्ती चांगली राहते आणि दूध उत्पादनात वाढ होते.

खनिज मिश्रण: जर जनावर ५ किलो दूध देत असेल, तर त्याला किमान २.५ किलो खनिज मिश्रण द्यावे. हे मिश्रण प्राण्याच्या शरीरातील जीवनसत्त्वे आणि खनिजांची कमतरता भरून काढते.

दाणेदार खाद्य: दूध देणाऱ्या गायी-म्हशींना अतिरिक्त ऊर्जा मिळावी म्हणून त्यांच्या आहारात दाणेदार खाद्याचाही समावेश करावा. विशेषतः गरोदर आणि दुग्ध उत्पादन करणाऱ्या जनावरांसाठी हे फायदेशीर ठरते.

जनावरांची योग्य निगा आणि देखभाल

दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी केवळ आहार पुरेसा नाही, तर त्यांची योग्य देखभालही महत्त्वाची आहे. गायी-म्हशींच्या निवासस्थानी स्वच्छता राखणे, योग्य तापमान नियंत्रण, वेळच्या वेळी आरोग्य तपासणी आणि लसीकरण याकडे विशेष लक्ष देणे आवश्यक आहे. जनावरांना स्वच्छ आणि भरपूर पाणी मिळणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. दूध उत्पादनात सातत्य टिकवण्यासाठी, जनावरांना योग्य विश्रांती आणि आराम देखील द्यावा.

उच्च प्रतीच्या जाती आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर

दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी उच्च प्रतीच्या जातींचा वापर करणे हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. भारतामध्ये आता लिंग वर्गीकरण (Sexed Semen) आणि इन-व्हिट्रो फर्टिलायझेशन (IVF) सारख्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केला जातो. या तंत्रज्ञानाच्या मदतीने उच्च दर्जाच्या वासरांची निर्मिती करता येते. देशभरात अनेक सरकारी आणि खाजगी वीर्य बँका आहेत, जिथे उच्च दर्जाचे वीर्य स्वस्तात उपलब्ध आहे.

कृत्रिम रेतन (Artificial Insemination) तंत्रज्ञानाच्या मदतीने पशुपालक घरी बसूनही जनावरांची गर्भधारणा करू शकतात. प्रशिक्षित पॅरा-व्हेट्स (Para-Vets) गावांमध्ये जाऊन ही सेवा पुरवतात. यामुळे दूध उत्पादनात मोठी वाढ करता येते आणि पशुपालकांना आर्थिक फायदा मिळतो.

दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी महत्त्वाच्या टिप्स

संतुलित आहार द्या: हिरवा चारा, सुका चारा आणि खनिज मिश्रण यांचे प्रमाण संतुलित ठेवा.

स्वच्छता व आरोग्य: जनावरांच्या निवासस्थानी स्वच्छता ठेवा आणि वेळच्या वेळी लसीकरण व आरोग्य तपासणी करा.

अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर: लिंग वर्गीकरण, IVF आणि कृत्रिम रेतन तंत्राचा उपयोग करा.

योग्य पाणीपुरवठा: जनावरांना स्वच्छ आणि मुबलक प्रमाणात पाणी द्या.

गर्भधारणा काळजी: गर्भवती जनावरांची विशेष काळजी घ्या आणि पोषक आहार द्या.

अशाप्रकारे गायी-म्हशींच्या दूध उत्पादनात वाढ करण्यासाठी संतुलित आहार, योग्य देखभाल आणि अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा समतोल साधणे आवश्यक आहे. दूध उत्पादन वाढवण्यासाठी नियमित आरोग्य तपासणी, योग्य आहार आणि नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करून पशुपालक आपला व्यवसाय अधिक फायदेशीर बनवू शकतात. या टिप्स अमलात आणल्यास तुम्हाला हमखास यश मिळेल.