Farm Mechanisation: शेतकऱ्यांसाठी कसदार आणि पावरफुल बुलेट ट्रॅक्टर! 1 लाख 95 हजारात तंत्रज्ञानाची क्रांती
Bullet Tractor: लातूर जिल्ह्यातील मुरंबी (ता. चाकूर) येथील मकबूल चाँदसाब शेख सध्या निलंगा येथे राहतात आणि त्यांची दोन एकर शेती आहे. त्यांच्या वडिलांनी शेतीची पारंपारिक पद्धतीने काळजी घेतली. पण आर्थिक अडचणींमुळे मकबूल यांना शालेय शिक्षण अर्धवट सोडावे लागले. यानंतर त्यांनी लातूर येथील काकांच्या ट्रॅक्टर गॅरेजमध्ये ११ वर्षे कामाचा अनुभव घेतला आणि नंतर निलंगा येथील आपल्या बंधू मन्सूरभाई यांच्या गॅरेजमध्ये त्यांना अधिक कौशल्य मिळवायला सुरुवात केली. या कामांमुळे त्यांचा शेतकऱ्यांशी प्रत्यक्ष संवाद वाढला आणि शेतीमध्ये येणाऱ्या समस्यांची ते जवळून पाहू लागले.
सध्याच्या काळात शेतीमध्ये मजूर टंचाई हा गंभीर प्रश्न बनला आहे. या परिस्थितीत शेतकऱ्यांना यांत्रिक साधनांची गरज होती, म्हणून मकबूलभाईंना मिनी ट्रॅक्टर तयार करण्याची कल्पना सुचली. त्यांनी त्यासाठी काम सुरु केले आणि बुलेट ट्रॅक्टर तयार करण्याच्या दिशेने विचार केला. बुलेटसारख्या असलेल्या यंत्राचा आकार व कार्यप्रणाली लक्षात घेत, त्यांनी २०१५ मध्ये जुनी बुलेट खरेदी केली आणि त्यावर विविध प्रयोग सुरू केले. दोन वर्षांच्या अथक प्रयत्नांनंतर त्यांनी पहिला बुलेट ट्रॅक्टर तयार केला. त्याचे शेतात चाचणी घेतली आणि त्यात सुधारणा करत २०१८ मध्ये यश मिळवला.
बुलेट ट्रॅक्टर निर्मितीची अशी केली तयारी
बुलेट ट्रॅक्टरच्या निर्मितीसाठी बाजारातून आवश्यक भाग आणले जातात, तर काही भाग स्थानिकपणे तयार केले जातात. गॅरेजमध्ये 'फ्रेम' तयार करून ट्रॅक्टर तयार केला जातो. सध्या तीन चाकी असलेला हा ट्रॅक्टर तयार होतो.परंतु मागणीनुसार चारचाकी ट्रॅक्टर देखील तयार करणे शक्य आहे. त्याचे वजन ४५० किलो असून, त्यात १० एचपी क्षमता असते.
याच्या मदतीने शेतकऱ्यांना पेरणी, कोळपणी, फवारणी, रोटाव्हेटर चालवणे, मळणी अशा विविध कामांची सोय होते. अर्धा लिटर डिझेलमध्ये एक एकर फवारणी करता येते, तर एक लिटर डिझेलमध्ये एक एकर पेरणीही होते. एकच व्यक्ती या ट्रॅक्टरचा वापर करून सर्व कामे करू शकते. ट्रॅक्टरच्या चाकांमधील अंतरही आवश्यकतेनुसार समायोजित करता येते, त्यामुळे विविध पिकांसाठी याचा वापर सहज करता येतो.
मकबूलभाई तयार करतात सोळा प्रकारची यंत्रे
मकबूलभाई सुमारे १६ प्रकारचे अवजारे तयार करतात, ज्यामध्ये पेरणी, कोळपणी, फवारणी, रोटाव्हेटर आणि सोयाबीन कापणी यंत्रांचा समावेश आहे. हे सर्व अवजार तेल दाबावर चालत असल्यामुळे कापणीचे काम करताना कंपने जाणवत नाहीत. याचा वापर हरभरा, उडीद, मुगातील पिकांमध्येही केला जाऊ शकतो.
सुरुवातीला कर्नाटका आणि महाराष्ट्रातील शेतकऱ्यांना दोन ट्रॅक्टर दिले होते, आणि नंतर त्याची मागणी वाढली. या दरम्यान, बुलेट ट्रॅक्टरने मध्य प्रदेश, कर्नाटका, राजस्थान, आंध्र प्रदेश अशा विविध राज्यांमध्ये प्रसिद्धी मिळवली आहे, आणि आतापर्यंत ४०० हून अधिक ट्रॅक्टर्सची विक्री झाली आहे.
मकबूलभाईंनी कृषी विभागाशी सहयोग करून यांत्रिकीकरणासाठी अनुदान मिळवले. २०२२ मध्ये हरियाणातील केंद्रीय सरकारी संस्थेकडून या ट्रॅक्टरची चाचणी घेण्यात आली, आणि एप्रिल २०२३ मध्ये त्याचा अहवाल प्राप्त झाल्यानंतर तो अनुदानासाठी पात्र ठरला.
बाजारातील इतर मिनी ट्रॅक्टर्ससाठी शेतकऱ्यांना जास्त खर्च करावा लागतो. कारण त्यांचे किंमती ५ लाखापर्यंत असतात. पण बुलेट ट्रॅक्टर १ लाख ९५ हजारांच्या किमतीत उपलब्ध आहे. या ट्रॅक्टरची देखभाल खर्चही कमी आहे आणि त्याचे वजन हलके असल्याने पिकांची आणि जमिनीची हानी होण्याची शक्यता कमी आहे.
अडीच फुट रुंद जागेतही हा ट्रॅक्टर सहज काम करू शकतो आणि तो कुणीही चालवू शकतो. याचे उदाहरण म्हणजे माटेफळ (ता. लातूर) येथील एक शेतकरी महिला जिच्या साहाय्याने मशागतीची कामे करत आहे.
२०१५ मध्ये बंधू मन्सूरभाई यांचे निधन झाल्यानंतर कुटुंबावर मोठा आघात झाला होता. पण मकबूलभाई यांनी कुटुंबाची जबाबदारी उचलली आणि वीस वर्षांच्या अनुभवासह बुलेट ट्रॅक्टर व्यवसायाला यश प्राप्त केले. यामुळे शेतकऱ्यांसाठी उत्पादन क्षमता वाढली आहे. लोकप्रतिनिधी, शेतकरी आणि खासगी संस्थांनी त्यांचे कामाचा गौरव केला आहे आणि व्यवसायामुळे १२ लोकांना रोजगार मिळाला आहे.
