Gift Deed Rule: बक्षीस पत्र का बनवावे? बक्षीस पत्र रद्द करता येते का? भविष्यातील कायदेशीर अडचणी टाळण्यासाठी हे वाचा

Bakshish Patra:- जमिनीच्या मालकी हक्काशी संबंधित अनेक महत्त्वाची कागदपत्रे असतात, जसे की खरेदीखत, मृत्युपत्र आणि हक्क सोडपत्र. मात्र, बक्षीस पत्र (Gift Deed) हे देखील एक अत्यंत महत्त्वाचे दस्तऐवज आहे, ज्याद्वारे मालमत्ता हस्तांतर केली जाते. बक्षीस पत्राच्या माध्यमातून संपत्तीचे हस्तांतरण कोणत्याही आर्थिक व्यवहाराशिवाय, म्हणजेच विनामूल्य आणि आपापसात केले जाते. विशेषतः कुटुंबातील सदस्यांना किंवा जवळच्या नातेवाईकांना जमिनीचे हस्तांतरण करायचे असल्यास, बक्षीस पत्र ही अधिकृत आणि सुरक्षित प्रक्रिया असते.

बक्षीसपत्र कायदेशीरदृष्ट्या योग्य ठरवण्यासाठी महत्त्वाच्या गोष्टी

बक्षीस पत्र कायदेशीरदृष्ट्या वैध ठरवण्यासाठी त्याचे योग्य नोंदणीकरण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. भारतीय कायद्यानुसार, हे हस्तांतरण "ट्रान्सफर ऑफ प्रॉपर्टी अॅक्ट" (Transfer of Property Act) च्या कलम 122 आणि 126 अंतर्गत येते. ही प्रक्रिया जिवंत असतानाच पूर्ण केली जाते आणि मृत्युपत्रासारखी मृत्यूनंतर अंमलात येत नाही. त्यामुळे, जर तुम्हाला एखाद्या विशिष्ट व्यक्तीला तुमची मालमत्ता द्यायची असेल, तर बक्षीस पत्राच्या माध्यमातून ते सहज शक्य होते.

बक्षीस पत्राची नोंदणी आणि आवश्यक प्रक्रिया

भारतातील कायद्यानुसार, बक्षीस पत्र स्थानिक दुय्यम निबंधक कार्यालयात (Sub-Registrar Office) नोंदणी करणे बंधनकारक असते. जर नोंदणी नसेल, तर बक्षीस पत्राला कायदेशीर वैधता मिळत नाही आणि भविष्यात कोणत्याही मालकी हक्काच्या वादात त्याचा उपयोग होऊ शकत नाही. त्यामुळे, संपत्ती हस्तांतर करताना योग्य कागदपत्रांसह नोंदणी करण्याची गरज असते.

नोंदणी प्रक्रियेसाठी सर्वप्रथम संबंधित व्यक्तींकडे आवश्यक कागदपत्रे असणे गरजेचे आहे. यामध्ये बक्षीस देणारी (Donor) आणि स्वीकारणारी (Donee) दोन्ही व्यक्तींची ओळखपत्रे, मालमत्तेचे संपूर्ण तपशील आणि संपत्तीशी संबंधित दस्तऐवज समाविष्ट असतात. तसेच, बक्षीस पत्रावर दोन साक्षीदारांची स्वाक्षरी आवश्यक असते. याशिवाय, स्टॅम्प ड्युटी भरल्याचा पुरावा देखील लागतो.

बक्षीस पत्रावर लागणारी स्टॅम्प ड्युटी आणि शुल्क

बक्षीस पत्राच्या नोंदणीसाठी आवश्यक असलेली स्टॅम्प ड्युटी ही संबंधित राज्य सरकारच्या नियमांवर अवलंबून असते. महाराष्ट्रात, महाराष्ट्र स्टॅम्प अॅक्टच्या अनुच्छेद 34 नुसार, बक्षीस पत्राद्वारे संपत्ती हस्तांतरण करताना वेगवेगळ्या परिस्थितीनुसार वेगवेगळे शुल्क लागू होते.

जर मिळकत पती-पत्नी, भाऊ-बहीण यांच्यात हस्तांतरित केली जात असेल, तर त्या संपत्तीच्या बाजारमूल्याच्या 3% स्टॅम्प ड्युटी भरावी लागते. परंतु, जर संपत्ती नवरा, बायको, मुलगा, मुलगी, नातू, नात अथवा मृत मुलाच्या पत्नीला हस्तांतरित केली जात असेल, तर केवळ 200 रुपये स्टॅम्प ड्युटी भरावी लागते. मात्र, वरील नात्यांव्यतिरिक्त इतर कोणालाही बक्षीस दिल्यास, सामान्य खरेदीखताइतकी पूर्ण स्टॅम्प ड्युटी भरावी लागते.

बक्षीस पत्र रद्द करता येते का?

सामान्यतः बक्षीस पत्र एकदा नोंदणीकृत झाल्यानंतर ते रद्द करता येत नाही. कारण हे हस्तांतरण पूर्णपणे विनामूल्य आणि कायमस्वरूपी असते. मात्र, काही विशिष्ट परिस्थितींमध्ये बक्षीस पत्र रद्द करण्याची तरतूद कायद्यात आहे.

बक्षीस पत्र रद्द करण्यासाठी काही अटी असतात. उदाहरणार्थ, जर बक्षीस पत्र तयार करताना त्यामध्ये अशी एखादी अट नमूद केली असेल की, "या ठराविक परिस्थितीत बक्षीस पत्र रद्द केले जाऊ शकते," तर त्या अटीच्या अधीन राहून पत्र रद्द करता येऊ शकते. त्याचप्रमाणे, जर लाभार्थी (Donee) ने संपत्ती हस्तांतरानंतर दात्यावर (Donor) अत्यंत गैरवर्तन केले, फसवणूक केली किंवा कराराचे उल्लंघन केले, तर न्यायालयाच्या आदेशानुसार बक्षीस पत्र रद्द होऊ शकते.

बक्षीस पत्राचे फायदे आणि महत्त्व

बक्षीस पत्रामध्ये सर्वप्रथम सर्व गोष्टी कायदेशीर स्वरूपात नोंद केल्या जात असल्याने भविष्यात कोणत्याही प्रकारच्या वादाला तोंड द्यावे लागत नाही. हे हस्तांतरण केवळ जीवंत असतानाच करता येते, त्यामुळे मृत्यूनंतर वारसाहक्कासंदर्भात कोणतेही अनिश्चिततेचे प्रश्न उद्भवत नाहीत.

याशिवाय, वारसांमध्ये संपत्ती हस्तांतरण करताना बक्षीस पत्रामुळे कोणत्याही प्रकारचा आर्थिक व्यवहार होत नाही, त्यामुळे कोणतेही कर भार लागत नाहीत. काही विशेष परिस्थितींमध्ये प्राप्तिकर सवलती मिळण्याची संधीही असते. शिवाय, भविष्यात लाभार्थीला संपत्ती विकायची असल्यास, बक्षीस पत्रामुळे व्यवहार अधिक सोपा होतो.

अशाप्रकारे बक्षीस पत्र (Gift Deed) हे संपत्ती हस्तांतरणाचे एक सुरक्षित आणि कायदेशीर साधन आहे. जर तुम्हाला तुमची जमीन किंवा मालमत्ता कोणाला भेट म्हणून द्यायची असेल, तर बक्षीस पत्राच्या माध्यमातून योग्य त्या कायदेशीर प्रक्रियेचे पालन करून नोंदणी करणे सर्वात सुरक्षित मार्ग ठरतो. स्टॅम्प ड्युटी आणि नोंदणी शुल्क भरणे बंधनकारक असते, तसेच संपत्तीचा योग्य तपशील दस्तऐवजांमध्ये नमूद केला जातो.

बक्षीस पत्राच्या माध्यमातून भविष्यात वारसाहक्कासंदर्भात कोणताही वाद निर्माण होण्याची शक्यता राहत नाही.तसेच संपत्ती हस्तांतरण अधिक पारदर्शक आणि सुरक्षित होते. त्यामुळे, जर तुम्ही तुमच्या संपत्तीचे हस्तांतरण करू इच्छित असाल, तर बक्षीस पत्र हा सर्वोत्तम पर्याय ठरू शकतो.