Fertilizer Tips: ‘या’ 5 सोप्या पद्धतीने खतांचा खर्च शून्य करा… शेतकऱ्यांसाठी सुवर्णसंधी

Fertilizer Tips:- सध्या अनेक शेतकरी पारंपरिक शेती सोडून सेंद्रिय शेतीकडे वळताना दिसत आहेत. सेंद्रिय शेतीमुळे जमिनीची गुणवत्ता टिकून राहते, पर्यावरणाचा समतोल राखला जातो आणि या पद्धतीने उत्पादित केलेल्या पिकांना बाजारात अधिक मागणी व चांगला दर मिळतो. भविष्यातही सेंद्रिय उत्पादनांची मागणी वाढण्याची शक्यता असल्याने शेतकरी या पद्धतीकडे आकर्षित होत आहेत. सेंद्रिय शेती यशस्वी करण्यासाठी जमिनीतील सेंद्रिय घटकांचे प्रमाण योग्य पातळीवर असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

सेंद्रिय घटक जमिनीला आवश्यक पोषण देतात, मृदाची संरचना सुधारतात, आर्द्रता टिकवून ठेवतात आणि पिकाच्या वाढीस चालना देतात. मात्र, उष्ण हवामान आणि कमी पावसामुळे जमिनीतील सेंद्रिय घटकांचे विघटन जलद गतीने होते, त्यामुळे त्यांचे प्रमाण टिकवणे आणि वाढवणे एक मोठे आव्हान ठरते. हे प्रमाण टिकवण्यासाठी आणि खताच्या खर्चात बचत करण्यासाठी खालील उपाय फायदेशीर ठरतात.
खतांच्या खर्चात बचत करण्यासाठी हे करा

भरपूर प्रमाणात सेंद्रिय खतांचा वापर

प्रथम, जमिनीत सेंद्रिय घटकांचे प्रमाण वाढवण्यासाठी भरपूर प्रमाणात सेंद्रिय खते वापरणे आवश्यक आहे. मात्र, एकाच वेळी मोठ्या प्रमाणात खते न देता ती टप्प्याटप्प्याने आणि नियमितपणे द्यावीत. कंपोस्ट खत, शेणखत, पालापाचोळा आणि पिकांचे अवशेष यांसारखे नैसर्गिक घटक वापरल्यास जमिनीतील सेंद्रिय घटकांचा समतोल राखता येतो.

कंपोस्ट खत हे जैविक पदार्थांचे विघटन करून तयार केले जाते, जे जमिनीत पोषणद्रव्ये वाढवण्यास मदत करते. याशिवाय शेणखत देखील जमिनीसाठी अत्यंत पोषक असते. पिकांचे अवशेष आणि पालापाचोळा जमिनीत मिसळल्याने त्यांचे हळूहळू विघटन होते आणि सेंद्रिय पदार्थांची पातळी वाढते. यामुळे जमिनीची सुपीकता टिकून राहते आणि उत्पादन क्षमता वाढते.

हिरवळीच्या खतांचा वापर

दुसरे म्हणजे, हिरवळीची खते वापरणे हा सेंद्रिय घटक वाढवण्यासाठी एक प्रभावी मार्ग आहे. हिरवळीच्या खतांमध्ये नत्राचे प्रमाण भरपूर असते, जे जमिनीला समृद्ध करते. धैंचा, ताग, शेवरी, बरबडा आणि पार्थेनियम यांसारखी हिरवळीची पिके पेरून ती फुलोऱ्यात आल्यावर नांगरून जमिनीत गाडावीत.

ही प्रक्रिया जमिनीतील पोषणमूल्ये वाढवते आणि मृदेत जैविक क्रिया सुधारते. हिरवळीची पिके पेरताना फॉस्फेटयुक्त खते देणे आवश्यक आहे, कारण त्यामुळे जमिनीत फॉस्फरसचे प्रमाण वाढते. हिरवळीची पिके जमिनीत गाडल्यानंतर पुढील हंगामातील पिकांसाठी पोषण पुरवठा सहज उपलब्ध होतो. यामुळे रासायनिक खतांची गरज कमी होते आणि खर्चात बचत होते.

कडधान्य वर्गीय पिकांचा उपयोग

तिसरे, कडधान्यवर्गीय गवते जमिनीतील नत्र वाढवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. टाकळा, तरवड, बरबडा यांसारखी गवते किंवा पार्थेनियमसारखी पिके फुलोऱ्यापूर्वीच नांगरून जमिनीत मिसळावीत. या प्रक्रियेमुळे जमिनीत नत्राचे प्रमाण वाढते आणि पिकांना आवश्यक पोषण सहज मिळते. याशिवाय ही गवते मातीचे संरक्षक आवरण तयार करून जमिनीतील आर्द्रता टिकवतात. त्यामुळे उष्ण हवामानातही जमिनीत ओलावा राहतो आणि पिकांना दीर्घकाळ पोषण मिळते.

शेताच्या बांधांवर सुबाभूळ आणि गिरीपुष्पाची लागवड

चौथे, जमिनीत सेंद्रिय घटकांचे प्रमाण वाढवण्यासाठी शेताच्या बांधावर सुबाभूळ आणि गिरीपुष्प यांसारखी झाडे लावावीत. ही झाडे एका मीटरवर छाटून त्यांच्या कोवळ्या फांद्या शेतात पसरल्यास त्याचा तिहेरी फायदा होतो. पहिला फायदा म्हणजे जमिनीवर आच्छादन तयार होते, त्यामुळे पावसाच्या थेंबामुळे मातीची धूप थांबते.

दुसरा फायदा म्हणजे जमिनीत पाण्याचा साठा वाढतो आणि बाष्पीभवनामुळे होणारे पाण्याचे नुकसान कमी होते. तिसरा आणि महत्त्वाचा फायदा म्हणजे या झाडांच्या फांद्यांचे विघटन झाल्यानंतर पिकांना आवश्यक पोषण सहज मिळते. यामुळे रासायनिक खतांची आवश्यकता कमी होते आणि उत्पादन खर्चात बचत होते.

जमिनीची कमीत कमी मशागत

पाचवे, जमिनीची कमीत कमी मशागत करावी, कारण वारंवार मशागत केल्याने जमिनीतील सेंद्रिय घटकांचे विघटन जलद होते आणि त्यांचा ऱ्हास होतो. मृदेत सेंद्रिय घटक टिकून राहण्यासाठी जमिनीत आच्छादन ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. आच्छादनामुळे मातीचा उष्णतेपासून बचाव होतो आणि जमिनीत ओलावा कायम राहतो. याला इंग्रजीत "ऑर्गॅनिक मल्च" असे म्हणतात. आच्छादनामुळे जमिनीतील सूक्ष्मजीवांची संख्या वाढते आणि त्यांचा उपयोग पिकांच्या पोषणासाठी होतो. यामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते आणि दीर्घकालीन शेतीसाठी पोषक वातावरण तयार होते.

एकूणच, सेंद्रिय घटक वाढवण्यासाठी कंपोस्ट खत, हिरवळीची खते, गवते, झाडांची छाटणी आणि मर्यादित मशागत यांचा योग्य प्रकारे वापर करणे गरजेचे आहे. या उपायांनी खताचा खर्च कमी होतो आणि जमिनीची उत्पादन क्षमता वाढते. सेंद्रिय घटक कमी झाल्यास शेती किफायतशीर राहत नाही, त्यामुळे शेतकऱ्यांनी जमिनीची सुपीकता टिकवण्यासाठी हे उपाय नक्कीच अवलंबावेत. जमिनीतील सेंद्रिय घटक वाढवून उत्पादन वाढवणे हे केवळ आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर नाही, तर जमिनीचे आरोग्य सुधारण्यास देखील मदत करते.