Cheque Bounce Rule: कोणी तुम्हाला दिलेला चेक बाउन्स झाला? तुमच्या हक्काचे पैसे कसे परत मिळवाल? जाणून घ्या न्यायालयीन प्रक्रिया

Cheque Bounce:- चेक बाउन्स होणे हा कायद्याच्या दृष्टीने गंभीर गुन्हा आहे. जर तुम्हाला कोणाचा चेक मिळाला असेल आणि तो बाउन्स झाला, तर तुम्ही कायदेशीर कारवाई करू शकता. तसेच, जर तुम्ही चेक जारी केला असेल आणि तो बाउन्स झाला, तर तुमच्यासाठी हे मोठे आर्थिक आणि कायदेशीर संकट ठरू शकते. त्यामुळेच, चेक जारी करण्यापूर्वी खात्यात पुरेशी रक्कम आहे का? याची खात्री करणे अत्यावश्यक आहे.

चेक बाउन्स होण्याची कारणे कोणती?

चेक बाउन्स होण्यामागे अनेक कारणे असू शकतात. सर्वसामान्यपणे, खात्यात पुरेशी रक्कम नसणे हे मुख्य कारण असते. परंतु इतर काही तांत्रिक आणि प्रशासकीय कारणेही असू शकतात:

खात्यात शिल्लक नसणे किंवा अपर्याप्त रक्कम असणे.चेकवरील स्वाक्षरी चुकीची असणे किंवा बँकेत जुळत नसणे.चेकवर तारीख चुकीची असणे किंवा मुदत संपलेला चेक (Expired Cheque) असणे.चेकवर लिहिताना चूक होणे, उदाहरणार्थ, रक्कम शब्दांत व आकड्यांत वेगळी लिहिली गेली असेल.खाते क्रमांक चुकीचा असणे किंवा चेक जारीकर्त्याचे खाते बंद असणे.चेकवर कंपनीचा अधिकृत शिक्का (Seal) नसणे.बँकेला बनावट चेक असल्याचा संशय येणे.

चेक बाउन्स झाला? काय कराल?

जर तुमचा चेक बाउन्स झाला असेल, तर तुम्हाला कायदेशीर प्रक्रियेनुसार पुढे जावे लागेल. भारतीय कायद्यानुसार, चेक बाउन्स झाल्यास पुढील गोष्टी केल्या जाऊ शकतात:

कायदेशीर नोटीस पाठवा

चेक बाउन्स झाल्यानंतर तुम्हाला सर्वप्रथम त्या व्यक्तीला एक कायदेशीर नोटीस पाठवावी लागते. ही नोटीस चेक बाउन्स झाल्याच्या ३० दिवसांच्या आत पाठवणे गरजेचे आहे. या नोटीसमध्ये, चेक जारीकर्त्याला १५ दिवसांच्या आत पैसे परत करण्याची संधी दिली जाते. जर त्या व्यक्तीने ठराविक कालावधीत पैसे दिले नाहीत, तर पुढील टप्प्यात तुम्ही कोर्टात जाऊ शकता.

दिवाणी न्यायालयात केस दाखल करा

जर समोरच्या व्यक्तीने १५ दिवसांत पैसे दिले नाहीत, तर तुम्ही निगोशिएबल इन्स्ट्रुमेंट्स अॅक्ट १८८१ च्या कलम १३८ अंतर्गत दिवाणी न्यायालयात केस दाखल करू शकता. या कायद्यानुसार, चेक बाउन्स केल्यास संबंधित व्यक्तीला २ वर्षांपर्यंत तुरुंगवास आणि चेकच्या रकमेच्या दुप्पट दंडाची शिक्षा होऊ शकते.

कोर्टात तात्पुरता निधी मिळविण्यासाठी अर्ज दाखल करा

केस सुरू झाल्यावर, तुम्ही न्यायालयात अर्ज करून चेकच्या रकमेचा काही टक्का तात्पुरत्या स्वरूपात मिळवू शकता. सामान्यतः न्यायालय सुरुवातीला चेकच्या २० ते ३०% रक्कम देण्याचा निर्णय देते. जर तुम्ही केस जिंकलात, तर पूर्ण रक्कम तुम्हाला मिळते. परंतु जर तुम्ही केस हरलात, तर सुरुवातीला मिळालेली रक्कम व्याजासह परत करावी लागेल.

फौजदारी खटला दाखल करा

जर तुम्हाला वाटत असेल की समोरच्या व्यक्तीने तुम्हाला जाणूनबुजून फसवले आहे, तर तुम्ही IPC कलम 420 अंतर्गत फौजदारी खटला दाखल करू शकता. जर हे सिद्ध झाले की चेक जारी करणाऱ्याचा हेतूच फसवणुकीचा होता, तर त्याला ७ वर्षांपर्यंत तुरुंगवासाची शिक्षा होऊ शकते.

चेक बाउन्स प्रकरणात अटक होते का?

चेक बाउन्स हा जामीनपात्र गुन्हा असल्यामुळे संबंधित व्यक्तीला सहज जामीन मिळू शकतो. अंतिम निकाल येईपर्यंत कोणालाही तुरुंगात पाठवले जात नाही. जर कोर्टाने दोषी ठरवले, तर त्या व्यक्तीला दंड आणि तुरुंगवास दोन्ही होऊ शकतो. परंतु दोषी व्यक्तीला क्रिमिनल प्रोसिजर कोड (CrPC) कलम ३८९ (३) अंतर्गत जामीन मिळवण्याचा पर्याय असतो.

चेक किती कालावधीसाठी वैध असतो?

भारतात कोणताही चेक जारी केल्याच्या ३ महिन्यांपर्यंत वैध असतो. जर तुम्ही ३ महिन्यांनंतर तो चेक बँकेत भरला, तर तो आपोआप बाउन्स होईल. त्यामुळे, चेक घेतल्यानंतर शक्य तितक्या लवकर बँकेत जमा करणे महत्त्वाचे आहे.

चेक कोण जारी करू शकतो?

कोणताही चेक वैयक्तिक व्यक्ती, कंपनी, ट्रस्ट, सोसायटी किंवा इतर संस्था जारी करू शकतात. मात्र, कंपनीच्या चेकवर अधिकृत स्वाक्षरी आणि शिक्का आवश्यक असतो.

तुमचे पैसे वाचवण्यासाठी काय करावे?

जर कोणी तुम्हाला चेक दिला असेल, तर तो बँकेत भरण्याआधी खालील गोष्टींची खात्री करा:

समोरच्या व्यक्तीच्या खात्यात पुरेशी शिल्लक आहे का? चेकवरील स्वाक्षरी योग्य आहे का? चेकवर नमूद केलेली तारीख वैध आहे का? रक्कम योग्य पद्धतीने लिहिलेली आहे का? इत्यादी बाबी तपासाव्यात.

जर चेक बाउन्स झाला, तर वेळ न घालवता त्वरित कायदेशीर पावले उचला. यामुळे तुमचे पैसे वाचू शकतात आणि भविष्यातील आर्थिक अडचणी टाळता येतात.