Agriculture Technology: दूध व्यवसायात ‘ब्लॉकचेन’ची एंट्री! दूध वितरणावर बारीक लक्ष ठेवणार सरकार

Agriculture Technology:- शेतीप्रमाणेच आता दुग्ध व्यवसायातही आधुनिक तंत्रज्ञानाचा प्रभाव वाढत असून, केंद्र सरकारने या क्षेत्रात 'एआय' (आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स) आणि 'ब्लॉकचेन' तंत्रज्ञानाचा वापर करण्याचा निर्णय घेतला आहे. या नव्या उपक्रमामुळे दुधाच्या गुणवत्तेवर नियंत्रण ठेवणे, भेसळ रोखणे आणि ग्राहकांना पारदर्शक माहिती देणे शक्य होणार आहे.

विशेषतः देशातील शेतकऱ्यांना त्यांच्या जनावरांची संपूर्ण माहिती एका क्लिकवर मिळावी आणि योग्य पद्धतीने जनावरांचे संगोपन करता यावे, यासाठी सरकारने 'जिओ टॅगिंग' हा मोठा निर्णय घेतला आहे. या उपक्रमाची जबाबदारी 'आदानी' कंपनीकडे देण्यात आली आहे, ज्याद्वारे प्रत्येक जनावराला एक युनिक ओळख क्रमांक मिळेल आणि त्याद्वारे सर्व माहिती डिजिटल स्वरूपात संग्रहित केली जाईल.

भारत हा जगातील सर्वात मोठा दूध उत्पादक देश आहे. दरवर्षी भारतात सुमारे २३० मिलियन टन दूध उत्पादन केले जाते, तर अमेरिकेत १०५ मिलियन टन, पाकिस्तानमध्ये ६५ मिलियन टन, चीनमध्ये ४५ मिलियन टन आणि ब्राझीलमध्ये ३८ मिलियन टन दूध उत्पादन होते. दूध उत्पादनात अग्रेसर असलेल्या भारतासाठी आता जागतिक बाजारपेठेतील वाढत्या स्पर्धेमुळे दूधाच्या गुणवत्तेवर भर देणे महत्त्वाचे झाले आहे. केंद्र सरकारने या दिशेने पावले उचलत 'एआय' आणि 'ब्लॉकचेन' तंत्रज्ञानाचा वापर करून दूध उत्पादन आणि वितरण प्रक्रियेत सुधारणा करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

'एआय' तंत्रज्ञानाचा काय होईल फायदा?

'एआय' तंत्रज्ञानाचा वापर केल्याने दूध उत्पादन ते वितरण या संपूर्ण प्रक्रियेवर काटेकोरपणे नियंत्रण ठेवता येईल. दूधाच्या पिशवीवर 'क्यूआर कोड' असणार असून, ग्राहकांनी तो स्कॅन केल्यास दूध कुठे तयार झाले, कोणत्या जनावराचे दूध आहे, प्रक्रिया कधी झाली आणि ते ग्राहकांपर्यंत कसे पोहोचले, यासंबंधीची सर्व माहिती मिळणार आहे. यामुळे दुधात भेसळ करणे कठीण होईल आणि ग्राहकांना शुद्ध दूध मिळण्याची खात्री राहील. याशिवाय, दूध उत्पादक आणि ग्राहक यांच्यातील विश्वास वाढेल.

या प्रकल्पाची संकल्पना इंडियन डेअरी असोसिएशनचे सदस्य डॉ. चेतन नरके यांनी पाटणा (बिहार) येथे झालेल्या कार्यशाळेत मांडली. या वेळी केंद्रीय पशुसंवर्धन मंत्री राजीव रंजन सिंह यांनी या ब्लू प्रिंटचे कौतुक केले आणि लवकरात लवकर अंमलबजावणीसाठी सकारात्मक इच्छा व्यक्त केली. या प्रकल्पाची पुढील प्रक्रिया राबवण्यासाठी केंद्रीय प्रधान सचिव अलका उपाध्ये आणि सहाय्यक वर्षा जोशी यांच्यासोबत बैठका घेण्यात आल्या आहेत.

काय होईल या तंत्रज्ञानाचा फायदा?

जनावरांचे 'जिओ टॅगिंग' आणि 'एआय' आधारित प्रणालीमुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या जनावरांचे आरोग्य, दूध उत्पादनाची क्षमता आणि संगोपन यांची माहिती मिळणार आहे. ही माहिती डिजिटल स्वरूपात असल्याने त्याचा वापर पशुधनाच्या आरोग्यावर वेळोवेळी लक्ष ठेवण्यासाठी करता येईल. यामुळे जनावरांचे आरोग्य चांगले राहील आणि दूध उत्पादनात वाढ होईल. याशिवाय, विविध सरकारी योजनांचा लाभ घेणेही शेतकऱ्यांसाठी सोपे होणार आहे.

दूध उत्पादनात होईल मोठा बदल

दूध उत्पादन आणि वितरणात 'ब्लॉकचेन'चा वापर हा एक मोठा बदल ठरणार आहे. या प्रणालीमुळे संपूर्ण प्रक्रिया ट्रॅक करता येईल आणि कोणत्याही प्रकारच्या चुकीला वाव राहणार नाही. दुधाच्या गुणवत्तेवर देखरेख ठेवता येईल आणि कोणत्याही स्तरावर गडबड झाल्यास ती सहज ओळखता येईल. यामुळे ग्राहकांमध्ये विश्वास निर्माण होईल आणि भारतीय दुग्ध व्यवसायाला जागतिक बाजारपेठेत एक नवीन ओळख मिळेल.

या प्रकल्पामुळे शेतकऱ्यांना त्यांचे उत्पन्न वाढवण्याची संधी मिळणार असून, ग्राहकांना शुद्ध आणि दर्जेदार दूध मिळण्याची खात्री राहील. केंद्र सरकारच्या या पुढाकारामुळे भारतातील दुग्ध व्यवसायाला एक नवी दिशा मिळणार आहे आणि जागतिक पातळीवर भारतीय दूध उत्पादनाचा दर्जा कायम ठेवण्यास मदत होणार आहे.