Agriculture News: आमचा कांदा आम्हीच विकणार! शेतकऱ्यांनी दलालांपासून घेतली मुक्ती… या शेतकऱ्यांनी शोधला जबरदस्त तोडगा

Farmer Success Story:- नाशिक जिल्ह्यातील नांदगाव तालुक्यातील माणिकपुंज आणि त्याच्या आसपासच्या गावांनी पारंपरिक शेतीच्या मर्यादा ओलांडून आधुनिक शेतीचा अवलंब करत एक वेगळी ओळख निर्माण केली आहे. हा भाग पूर्वी अवर्षणप्रवण म्हणून ओळखला जात असे, मात्र बागायती शेतीच्या प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर करत येथील शेतकऱ्यांनी मोठी झेप घेतली आहे. विशेषतः कांदा उत्पादनात मोठी वाढ झाली असून, शेतकऱ्यांनी परंपरागत पद्धतींऐवजी सुधारित तंत्रांचा स्वीकार केला आहे.

माणिकपुंज परिसरातील कांदा उत्पादन

माणिकपुंज परिसरात खरिपात अंदाजे ९० हेक्टर, लेट खरीप (रब्बी) १२५ एकर, तर उन्हाळी हंगामात तब्बल १३० हेक्टरवर कांद्याची लागवड केली जाते. सिंचनाच्या मुबलक सुविधेमुळे आणि नांदगाव कृषी उत्पन्न बाजार समितीच्या जवळ असल्यामुळे कांदा उत्पादन झपाट्याने वाढले आहे. मात्र, शेतकऱ्यांना बाजारातील चढ-उतारांचा मोठा फटका बसत होता. यावर उपाय म्हणून येथे शेतकऱ्यांनी एकत्र येत स्वयंसहाय्यता गट आणि उत्पादक कंपन्या स्थापन केल्या.

कृषी विभाग आणि आत्माच्या माध्यमातून जैविक शेतीकडे वाटचाल

कृषी विभाग आणि आत्मा यांच्या मार्गदर्शनाखाली अनेक शेतकऱ्यांनी जैविक शेतीकडे वळण्याचा निर्णय घेतला. गांडूळखत, ट्रायकोडर्मा, कीड नियंत्रण सापळे यांसारख्या तंत्रांचा वापर करून उत्पादन अधिक टिकाऊ बनवले गेले. यामुळे पारंपरिक पद्धतीने साठवलेला कांदा जिथे फक्त २-३ महिने टिकत असे, तिथे सुधारित पद्धतींमुळे हा कांदा ६ महिने सहज टिकू शकतो. या तंत्रज्ञानाचा मोठा फायदा असा झाला की, बाजारात टंचाई निर्माण झाल्यानंतर, म्हणजेच ऑक्टोबर-नोव्हेंबरमध्ये कांदा विक्री करता येतो. परिणामी, शेतकऱ्यांना चांगले दर मिळतात आणि त्यांचा आर्थिक फायदा वाढतो.

मात्र, बाजारातील कृत्रिम स्पर्धेमुळे शेतकऱ्यांना अनेकदा नुकसान सहन करावे लागत होते. यावर उपाय म्हणून २०१४ मध्ये दादाभाऊ नामदेव दाभाडे यांनी कृषी विभाग आणि आत्मा नांदगाव यांच्या सहकार्याने ‘जय लक्ष्मी माता स्वयंसहाय्यता बचत गट’ स्थापन केला. प्रारंभी प्रक्रिया उद्योग उभारण्याची योजना होती, मात्र काही अडचणींमुळे ती प्रत्यक्षात येऊ शकली नाही.

शेतकरी उत्पादक कंपनीची स्थापना

२०२१ मध्ये ‘स्मार्ट प्रकल्पा’च्या अंतर्गत ‘जय लक्ष्मी माता कृषी शेतकरी उत्पादक कंपनी’ स्थापन करण्यात आली. या कंपनीच्या माध्यमातून शेतकऱ्यांनी थेट परराज्यांतील बाजारपेठांशी संपर्क प्रस्थापित केला. आज या कंपनीद्वारे बिहार, पश्चिम बंगाल, तेलंगणा यांसारख्या ठिकाणी वार्षिक सुमारे १२ हजार मेट्रिक टन कांदा विक्री केला जातो. शेतकऱ्यांना आता दलालांवर अवलंबून राहावे लागत नाही, त्यामुळे त्यांना अधिक नफा मिळत आहे.

माणिकपुंज परिसरातील टाकळी, पोखरी, जळगाव, बाणगाव, तांदूळवाडी, साकोरा या गावांतील शेतकरीही या योजनेचा लाभ घेत आहेत. शेतकरी उत्पादन कंपनीच्या माध्यमातून मोठ्या प्रमाणावर थेट विक्री होत असल्याने शेतकऱ्यांना अधिक दर मिळत असून, त्यांचे उत्पन्न स्थिर झाले आहे.

या भागातील शेतकऱ्यांनी पारंपरिक शेतीवर अवलंबून न राहता आधुनिक तंत्रज्ञान, जैविक शेती आणि सामूहिक प्रयत्नांच्या बळावर आपली आर्थिक स्थिती सुधारली आहे. परराज्यातील बाजारपेठांशी थेट संपर्क प्रस्थापित करून त्यांनी आपल्या उत्पन्नात मोठी वाढ केली आहे. हा प्रयोग इतर कांदा उत्पादक शेतकऱ्यांसाठीही प्रेरणादायी ठरू शकतो.