Agriculture Land Rule: भोगवटादार वर्ग-2 जमिनी विकायची आहे? आधी ‘हे’ नियम वाचा नाहीतर होईल नुकसान

Agriculture Land Rule:- सातबारा उताऱ्यावर जमिनींचे वर्गीकरण हे शेतकरी आणि जमीनधारकांसाठी अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. विशेषतः भोगवटादार वर्ग-2 जमिनींबाबत अनेकांना संभ्रम असतो. या जमिनींवर कायदेशीर बंधने लागू होतात आणि त्यांचे स्वातंत्र्याने हस्तांतरण करता येत नाही. यामुळे या जमिनी वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित करता येतात का? यासंबंधीचे नियम आणि प्रक्रिया समजून घेणे महत्त्वाचे ठरते.

भोगवटादार वर्ग-2 म्हणजे काय?

भोगवटादार वर्ग-2 म्हणजे शासनाच्या मालकीच्या किंवा शासनाच्या देखरेखीखाली असलेल्या जमिनी. या जमिनींवर मालकाला संपूर्ण स्वामित्व नसते. त्यामुळे या जमिनींची खरेदी-विक्री किंवा हस्तांतरण करण्यासाठी शासनाची पूर्वपरवानगी घेणे आवश्यक असते. जर ही परवानगी घेतली नाही तर अशा जमिनींवर कोणत्याही प्रकारचे व्यवहार कायदेशीर मानले जात नाहीत. त्यामुळे या जमिनीचे व्यवहार हे मर्यादित असतात आणि त्यासाठी विशिष्ट प्रक्रिया पूर्ण करावी लागते.

भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये कोणत्या प्रकारच्या जमिनींचा समावेश होतो?

महसूल विभागाच्या नोंदीनुसार, भोगवटादार वर्ग-2 मध्ये १६ प्रकारच्या जमिनी येतात. यामध्ये मुख्यतः स्वातंत्र्यपूर्व काळातील इनाम आणि वतन जमिनी (देवस्थान वगळून), मुंबई कुळ कायदा १९४८ अंतर्गत देण्यात आलेल्या जमिनी, सरकारी योजनांद्वारे भूमिहीन शेतकऱ्यांना दिलेल्या जमिनी, सिलिंग कायद्यांतर्गत जप्त झालेल्या व पुनर्वाटप केलेल्या जमिनी यांचा समावेश आहे. तसेच महानगरपालिका आणि ग्रामपंचायतींना राखीव ठेवलेल्या सार्वजनिक उपयोगाच्या जमिनी, धार्मिक संस्थांच्या मालकीच्या (देवस्थान) जमिनी, आदिवासी जमातींच्या नावावर असलेल्या जमिनी आणि पुनर्वसन योजनेंतर्गत लाभार्थ्यांना दिलेल्या जमिनी देखील यामध्ये येतात. याशिवाय वक्फ मंडळाच्या मालकीच्या मुस्लिम धार्मिक मालमत्तेचाही समावेश आहे.

कोणत्या जमिनी वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित करता येत नाहीत?

सर्व भोगवटादार वर्ग-2 जमिनी वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित करता येत नाहीत. महसूल विभागाच्या नियमानुसार काही विशिष्ट जमिनी कायमस्वरूपी भोगवटादार वर्ग-2 मध्येच राहतात. जसे की, सिलिंग कायद्यांतर्गत जप्त झालेल्या अतिरिक्त जमिनी, महानगरपालिका आणि नगरपरिषद नियोजन आराखड्यात समाविष्ट असलेल्या जमिनी, धार्मिक संस्थांच्या (देवस्थान) मालकीच्या जमिनी आणि आदिवासी जमातींच्या नावावर नोंद असलेल्या जमिनी यांचे वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करता येत नाही.

भोगवटादार वर्ग-2 जमिनींचे हस्तांतरण आणि कायदेशीर प्रक्रिया

भोगवटादार वर्ग-2 जमिनींचे हस्तांतरण थेट करता येत नाही. या जमिनींचे हस्तांतरण करण्यासाठी शासनाची परवानगी घेणे बंधनकारक आहे. जर एखाद्या जमिनीचे वर्ग-1 मध्ये रूपांतर करायचे असेल तर त्यासाठी शासनाच्या ठराविक अटी पूर्ण कराव्या लागतात. प्रथम, खरेदीपूर्वी जमिनीचा कायदेशीर अहवाल घ्यावा. त्यानंतर महसूल विभागाकडून हस्तांतरणासाठी परवानगी घ्यावी. संबंधित जमिनीची सर्व कागदपत्रे तपासून योग्य प्रक्रिया पूर्ण केल्यानंतरच ही जमीन वर्ग-1 मध्ये रूपांतरित करता येते.

यामुळे, शेतकरी किंवा जमीनधारकांनी भोगवटादार वर्ग-2 जमिनींच्या व्यवहारांबाबत कोणत्याही अडचणी टाळण्यासाठी योग्य माहिती घेऊनच पुढे जावे. कायदेशीर प्रक्रिया आणि शासनाच्या अटींची पूर्तता केल्यासच या जमिनींचे रूपांतर शक्य आहे, अन्यथा कोणत्याही त्रुटींमुळे हस्तांतरण प्रक्रियेत अडचणी येऊ शकतात.